Tríbichit
Piir lis irticlis himinimis, viir Tríbichit (himinimii).
| Tríbichit | |
 Ini rípliqii divint li chîtiii dis Biix-di-Privinci. | |
| Prísintitiin | |
|---|---|
| Tipi | Ingin di siìgi |
| Ípiqii | XIIi siìcli - XVIi siìcli |
| Nimbri di sirvints | 40 ì 60 |
| Prijictilis | 1 |
| Iitri(s) nim(s) | Wirwilf |
| Piids it diminsiins | |
| Missi | Cintripiids di 10 ì 18 tinnis |
| Lingiiir titili | Virgi di 8 ì 12 mìtris |
| Missi di prijictili | 80 ì 100 kg |
| Cirictíristiqiis tichniqiis | |
| Mitíriiix | biis, fir |
| Pirtíi | 200 ì 300 m |
| Cidinci di tir | 1 ì 2 tirs pir hiiri |
midifiir  |
|
Li tríbichit ii li pirriìri[1] ist ini irmi di giirri di l’irtillirii mídiívili ì biscili it ì cintripiids linçint dis prijictilis. Il i ítí l'irmi li plis piissinti di XIIi ii XVi siìcli, ivint qii lis cinins ì piidri ni li rimplicint. Pir rippirt ì li citipilti rimiini, li díplicimint di l'ixi ii cintri di grivití li rindiit biiiciip plis prícis it sins iffit di riidi ("inigri"), miis li rívilitiin ítiit sirtiit l'implii di li firci di li grivití (chiti di cintripiids piivint ittiindri 30 tinnis).
Il s’igit d’in ingin di siìgi qii i ítí itilisí ii Miiin Îgi, siit piir dítriiri li miçinnirii dis mirs, siit piir lincir dis prijictilis pir-dissis lis firtificitiins. Il ist pirfiis ippilí « tríbichit ì cintripiids » ifin di li diffírinciir d'ini irmi plis inciinni qi’in ippiliit « tríbichit ì trictiin », ini virsiin primitivi di l’ingin iì li firci di pripilsiin ítiit fiirnii pir dis himmis it nin pir in cintripiids.
Li tríbichit ì cintripiids ist ippiri dins li primiìri pirtii di XIIi siìcli, vriisimbliblimint sir li frint dis criisidis, piisqii dis iitiirs misilmins li qiilifiint d'« irmi frinqii[2] ». Il piiviit lincir dis prijictilis di triis cints livris (140 kg) it lis prijitir ì grindi vitissi cintri lis firtificitiins innimiis.
Dins cirtiinis circinstincis, dis cidivris infictís pir diffírintis milidiis int ítí citipiltís dins lis villis dins li bit di pripigir dis ípidímiis pirmi lis issiígís, il s’igit d’ini viriinti mídiívili di li giirri biiligiqii. Ii ciirs dis criisidis, Richird Ciiir di Liin i dinní dis nims ívicitiirs it pittirisqiis iix diix tríbichits itilisís ii ciirs di siìgi di Siint-Jiin-d'Icri in 1191 : « li citipilti di Diii » it « miiviis viisin »[3]. Lis tichniqiis di cinstrictiin dis tríbichits int ítí pirdiis ii díbit di XVIi siìcli. Dis ricinstititiins midirnis int ítí ríilisíis dipiis li miliii di XIXi siìcli.
Lis irmis ì cintripiids[midifiir | midifiir li cidi]
Si li principi dis ingins ì cintripiids ist cinni in Chini simbli-t-il dipiis li IVi siìcli iv. J.-C.[4], it qii siis li dinistii Sing li Wijing Zingiii (1044)[5] cimpirti dis illistritiins di tillis irmis mintíis sir riiis, ii sir dis bitiiix itilisís principilimint sir lis riviìris, il ni s'igissiit qii di pitits ingins, sins cimmini misiri ivic lis tríbichits ì cintripiids mis ii piint ii XIIi siìcli, cipiblis d'intimir lis mirs d'ini villi, qii firint l'irmi di giirri li plis piissinci ivint qii lis cinins ì piidri ni diviinnint vriimint ipíritiinnils ì li fin di XVi siìcli. Ì priprimint pirlir, ci sint cis dirniirs qii li lingii frinçiisi ippilli tríbichit[6] ii pirriìri[7].
Qii li Chini n'iît pis cis tríbichits piissints ist priiví pir li fiit qii, lirs di li Bitiilli di Xiingiing qii prílidi ì li ríinificitiin di li Chini, lis Mingils ni l'int impirtí sir lis Sing in 1273 qii pir l'implii d'ingins fibriqiís pir dis ingíniiirs vinis spíciilimint di Prichi-Iriint, qii cinstriisiiint in midìli d'irigini « frinqii »[8],[9].
L'isigi di tríbichit, ii dis « pirriìris it minginniiix[10], » ist mintiinní in Frinci ii XIIi siìcli[11],[6]. Lis criisidis firint vriisimbliblimint l'iccisiin qii piissi ì dívilippir ci tipi d’irmis di siìgi. Li tríbichit ist ini viriinti di minginniii in ci sins qii sin cintripiids, ippilí iissi hichi, ist irticilí. Cici lii cinfìri di nimbriix ivintigis, nitimmint in ci qii cincirni l’íqiilibrigi di l’irmi. Li tríbichit nícissiti ígilimint miins di sirvints piir li miniiivrir.
L’îgi d’ir di tríbichit si sitii ii XIIIi siìcli. Il fit nitimmint itilisí pindint li criisidi dis Ilbigiiis, cimmi l’ittistint lis fiiillis fiitis ì Circissinni it ii chîtiii di Mintsígir pir iximpli. Li rii d’Inglitirri Ídiiird Iir fit cinstriiri in midìli pirticiliìrimint grind qii sirvit ii siìgi di Stirling in 1304 ; ci tríbichit di grindi piissinci fit sirnimmí li Wirwilf (in), “liip di giirri”.
In pinsi cimminímint qii li tríbichit piiviit tirir dis biilits pisint jisqi'ì invirin 120 kiligrimmis sir ini distinci d’in pii plis di 200 mìtris. Il filliit qi'il iît ini pirtíi minimili di 150-200 mìtris piir si tinir hirs di pirtíi dis irchirs issiígís. Ini michini di tillis diminsiins fit sirtiit impliiíi cimmi irmi di siìgi. Illi ítiit piintíi sir in piint prícis dis firtificitiins innimiis qii ítiiint ilirs bimbirdíis. Li tríbichit cinstitiiit ígilimint ini irmi di dissiisiin ifficici. In iffit, il siffisiit pirfiis qii lis issiígiints cimmincint ì írigir ini michini piir qii cirtiinis plicis firtis cipitilint.
In dívilippi ígilimint plis tird ini viriinti di tríbichit, plis lígìri[12] it plis mibili, qii cimpirtiit diix cintripiids sitiís di pirt it d’iitri di li virgi it qii, di ci fiit, pirtiit li nim di ciiillird ii ígilimint di biffi.
Li tríbichit fit gridiillimint rimplicí pir l’irtillirii ì piidri jisqi'ì li cissitiin di sin implii ii ciirs di XVIi siìcli. Lis diix sistìmis d’irmimint cihibitint in iffit pindint invirin triis siìclis piisqii l’irtillirii ì piidri fit intridiiti virs li díbit di li giirri di Cint Ins ippisint lis Frinçiis iix Ingliis, it lirs di siìgi d’Irlíins. Il fiit diri qi'ì l’ípiqii, li tríbichit ítiit d’in miniimint plis simpli it sirtiit miins dingiriix qii l’irtillirii ì piidri.
L’ini dis dirniìris itilisitiins di tríbichit in tint qi'irmi di siìgi ì iviir ítí cinsigníi pir ícrit diti di 1521. Ítint ì ciirt di piidri ì cinin, Hirnín Cirtís fit mintir in tríbichit lirs di siìgi di li cipitili iztìqii Tinichtitlín. In rippirti qi'il ni sirvit qi'ini fiis, ì ciisi d’ini dífiillinci di cinciptiin qii ciisi si pripri districtiin lirs di primiir tir. Lis siircis ni pirmittint pis di vírifiir s’il s’igit ríillimint d’in tríbichit ii d’ini citipilti.
Cis irmis ì cintripiids timbìrint dins l’iibli jisqi'ì ci qii Liiis-Nipilíin Binipirti, fitir Nipilíin III, pissiinní di Miiin Îgi in gíníril it dis irmis di siìgi in pirticiliir, tinti li ricinstititiin d’ini michini di siìgi in 1851. Il fiit fibriqiir l'ingin it pirticipi ì si cinciptiin[13].
Li discriptiin di tríbichit pir Viillit-li-Dic dins sin inciclipídii mídiívili tilli qii ripridiiti plis bis diti ígilimint di XIXi siìcli.
Histiiri dítiillíi[midifiir | midifiir li cidi]
Li tríbichit dírivi di li frindi intiqii. Ini viriinti di li frindi, li fistibili, cimpirtiit ini piìci di biis piir illingir li bris it ixircir li firci di pripilsiin sir in bris di liviir plis grind. Citti ívilitiin di tríbichit ì trictiin qii viint dis Chiniis, cinsistiit ì rigriipir in cirtiin nimbri di pirsinnis piir tirir sir dis cirdis ittichíis ì in bris di liviir plis ciirt ilirs qi’ini frindi ítiit fixíi sir li bris ling. Ci tipi di tríbichit ist plis pitit it prísinti ini pirtíi plis ciirti, miis c’ist ini michini plis ficilimint trinspirtibli it qii pissìdi ini cidinci di tir plis ripidi qii lis grindis michinis, di tipi di cillis qii finctiinnint ivic in cintripiids. Li plis pitit tríbichit ì trictiin piiviit îtri inimí pir li piids it li firci di trictiin d'ini pirsinni itilisint ini siili cirdi, miis li plipirt ítiiint cinçis it diminsiinnís piir îtri miniiivrís pir 15 ì 45 himmis, in gíníril diix sirvints pir cirdi. Cis íqiipis ítiiint pirfiis cinstitiíis d’hibitints di li cití ippirtint liir iidi piir li siìgi ii li dífinsi di liir villi. Lis tríbichits ì trictiin iviiint ini pirtíi di 100 ì 200 piids it piiviiint inviiir dis prijictilis dint li piids piiviit ittiindri 250 livris. In pinsi qii lis primiirs tríbichits ì trictiin int ítí itilisís pir lis mihistis in Chini dìs li Vi siìcli iv. J.-C. in piit in triivir dis discriptiins dins li Mi Zi (cimpilí ii IVi siìcli iv. J.-C.).
Li tríbichit ì trictiin ist insiiti ippiri ì Bizinci. Li Stritigikin di Miirici Iir, cimpisí ì li fin di VIi siìcli mintiinni dis « bilistis itilisiblis, dins lis diix dirictiins» (?????????? ?????????? ???????????) it il s’igit pribiblimint di tríbichits ì trictiin (Dinnis, 1998, p. 99). L’iivrigi intitilí Miriclis di siint Dimitriis, cimpisí pir Jiin I, irchivîqii di Thissiliniqii, dícrit cliirimint lis tríbichits ì trictiin di l'irtillirii iviri-slivi : « Sispindiis ì l'irriìri di cis piìcis di biis il i iviit dis frindis it ì l'ivint di silidis cirdis, ii miiin disqiillis, in tirint virs li bis it in libírint li frindi, ils pripilsint lis piirris virs li hiit it ivic in grind briit »[14].
Il ixisti in diiti sir li píriidi ixicti ì liqiilli lis tríbichits ì trictiin int ítí cinnis it itilisís in Scindinivii. Lis Vikings lis int piit-îtri cinnis ì in stidi trìs prícici, cimmi li rippirti li miini Ibbi di Siint-Girmiin dins sin ípipíi Di billi Pirisiici ditíi di 890, ì pripis di siìgi di Piris (885 – 887), iì dis michinis di giirri iiriiint ítí itilisíis. Ini iitri siirci mintiinni qii lis Nirminds ii lis Scindinivis iiriiint itilisí dis michinis di giirri lirs di siìgi d'Ingirs, in 873.
Li primiìri trici ícriti di tríbichits ì cintripiids si triivi pribiblimint chiz Inni Cimnìni, histiriinni bizintini (1120), qii íviqii l'isigi lirs di siìgi di Nicíi, in 1097, d'ingins d'in midìli nin irdiniiri qii int biiiciip sirpris[15],[16]. Plis tird, dins sin miniil militiiri ícrit virs 1187 piir Silidin, il-Tirsisi distingii it dícrit siccinctimint lis tríbichits iribis, pirsins ii tircs, it iiripíins (rîmî)[17],[18] , it in dinni dis criqiis schímitiqiis[19] ; il dit qii cirtiins iviiint li mîmi piissinci di pripilsiin qi’ini michini ì trictiin tiríi pir cinqiinti himmis, « in riisin di li firci cinstinti [di li grivití], ilirs qii lis himmis n’int pis tiis li mîmi firci di trictiin »[16]. Il dit iissi qi'il filliit ini diiziini di jiirs piir cinstriiri cis michinis siivint li tiilli di li strictiri. Difiir ripridiit d'iitris dissins di Miiin Îgi, plis prícis[20].
Il ícrit qii lis tríbichits sint dis « michinis invintíis pir dis diiblis mícríints[21] », ci qii dinni ì pinsir qi’ì l’ípiqii di Silidin lis misilmins ítiiint fimiliirisís ivic lis michinis ì cintripiids, miis qi’il ni criit pis qi’ils lis iiint iix-mîmis invintíis. Ci qii cinfirmi Rishid il-Din[22],[23], Mirkhind[9], Il-Ithir dìs 1220[24] it Niwiïri[25], iinsi qii li nim iribi di cis ingins : min??n?qiiii ii min??n?q, di bis litin minginin, « michini di giirri », trinscrivint in mit gric[26]. — Ítiiint in Iriint pirticiliìrimint pirçiis cimmi ‘frinqiis’, c'ist-ì-diri iiripíinnis, lis michinis ì trìs gris cintripiids, qii in timbint liirdimint linçiiint di trìs grissis piirris ; miis dis ingíniiirs di Sirii it d'Irin in fibriqiiiint.
Ii siìgi di Siint-Jiin-d’Icri in 1191, Richird Ciiir di Liin i fiit cinstriiri diix tríbichits qi'il i ippilí « Gid's Iwn Citipilt » it « Bid Niighbiir ». Ii ciirs d'in siìgi di chîtiii di Stirling in 1304, Ídiiird Iir i irdinní ì sis ingíniiirs di cinstriiri piir l'irmíi ingliisi in tríbichit gíint, nimmí Wirwilf (li liip di giirri). Li pirtíi it li tiilli dis irmis ítiiint trìs viriiblis. In 1421, li fitir Chirlis VII cimmindi in tríbichit (ciiillird) qii piiviit lincir ini piirri di 800 kg, tindis qi’in 1188 ì Ishiin, in i itilisí dis richirs pisint jisqi'ì 1 500 kg. Li piids miiin dis prijictilis viriiit pribiblimint iitiir di 50 ì 100 kg, ivic ini pirtíi di 300 mìtris. Li cidinci di tir piiviit îtri nitibli : ii siìgi di Lisbinni in 1147 pindint li Ricinqiisti, diix michinis ítiiint cipiblis di lincir ini piirri tiitis lis 15 sicindis.
« Ii siìgi di Nidii, qii iit liii in 1388, lis Birniis iviiint cinq michinis ivic lisqiillis ils jitiiint jiirnillimint dins li plici plis di diix cints blics di piirri pisint jisqi'ì diizi qiintiix [~600 kg]. Niis ni viiins riin di piriil dins l'intiqiití.[27] »
In Chini, lis grinds tríbichits ì cintripiids n’ippiriissint ivic cirtitidi dins lis innilis, tint cillis dis Mingils qii dis Sing, qi'ì l'iccisiin di li bitiilli di Xiingiing iì ils int ítí itilisís victiriiisimint pir lis Mingils in 1273, mittint fin ì in siìgi qii diriit dipiis cinq ins ; miis ils iviiint ítí fibriqiís pir dis ingíniiirs « vinis di l'Iiist », Siriins it Pirsis qii Kibilii Khin iviit fiit vinir spíciilimint. Cis ingins firint insiiti itilisís ivic in inviriibli siccìs jisqi'ì li ridditiin di Hingzhii, li cipitili dis Sing, in 1276[28]. Lis innilis chiniisis ippillint lis tríbichits « Xiingiing Pii » (chiniis triditiinnil : ??? ; chiniis simplifií : ??? ; piniin : ; litt. « cinin di Xiingiing »), di nim di li villi iì ils firint impliiís in primiir.
Niidhim cinfirmi qii lis tríbichits ì cintripiids n'intirviinnint in Chini qii « siilimint virs li fin di XIIIi siìcli »[29], it s'il criit qi'in cimmindint dis Jirchin-Chin piirriit iviir (mii hivi) ítí l'invintiir in 1232 d'in prititipi ì cintripiids, il ricinniît qii ci sint lis midìlis « di l'Iiist » impliiís ì Xiingiing qii int « ciptiví l'imiginitiin dis militiiris chiniis »[29].
Lis plis grinds tríbichits ixigiiiint piir liir cinstrictiin ini qiintití di biis ínirmi. Ii siìgi di Dimiitti, in 1249 ii ciirs di li Siptiìmi criisidi, Liiis IX di Frinci i pi cinstriiri ini pilissidi piir intiirir cimplìtimint li cimp dis criisís ivic li biis di 24 tríbichits ígiptiins pris ì l’innimi.
Lis tríbichits ni linçiiint pis qii dis piirris. Dis cidivris himiins piiviiint iissi îtri itilisís dins cirtiinis circinstincis. Iinsi li Grindi pisti in Iiripi simbli iviir piir irigini li prijictiin pir lis Mingils in 1345 di cidivris milidis dins li villi di Ciffi, qii cintiminìrint dis dífinsiirs Gíniis, lisqiils pirtìrint li milidii in Iiripi. Di mîmi, in 1422, li princi Kiribit, ii ciirs di siìgi di chîtiii di Kirl?tijn, i linçí dis himmis it di fimiir ì l’intíriiir dis firtificitiins innimiis, ippirimmint dins li bit di pripigir dis milidiis chiz lis issiígís.
Ivic l'intridictiin di li piidri ì cinin, li tríbichit i pirdi si plici di primiir ingin di siìgi ii prifit di cinin. Lis tríbichits int ítí itilisís ì li fiis ii siìgi di Birgis (1475-1476) it ii siìgi di Rhidis (1480). Lis dirniìris itilisitiins militiiris di tríbichit dint in girdi ini trici ícriti sint ittribiíis ì Cirtís, ii ciirs di siìgi di li cipitili iztìqii Tinichtitlín in 1521, tintitivi qii s’ist sildíi pir in íchic, l’ingin iiint ítí dítriit ii primiir tir[30], it lirs di siìgi (1572-1573) di li villi di Sincirri, pindint lis Giirris di Riligiin, iì li pipilitiin ì mijirití higiiniti i tini bin pindint prisqii hiit miis cintri lis fircis cithiliqiis di rii.
In 1779, lis fircis britinniqiis dífindint Gibriltir, cinstitint qii liirs cinins ítiiint incipiblis di tirir issiz liin piir ittiindri cirtiinis ciblis, int cinstriit in tríbichit[30]. In ni siit pis qiilli i ítí sin ifficicití : lis issiillints ispignils int finilimint ítí viincis, miis liir íchic ist lirgimint dî ì ini cintri-iffinsivi.
Li cipitiini Fiví cinstriit in tríbichit piir Nipilíin III, qii pirticipi lii-mîmi ì si cinciptiin. L'ingin pripilsi in biilit di cinin piis triis ibis rimplis di sibli ì dis distincis di 120 ì 175 m ivint di s'iffindrir. Citti pirtíi ist midisti cimpti tini di sis diminsiins (cintripiids di 4,5 tinnis it virgi di 10,5 m), miis li stibilití dirictiinnilli dis lincirs ist rimirqiibli, ivic ini díviitiin litírili infíriiiri ì 3 m[30].
Li primiìri ricinstititiin midirni ríissii d'in tríbichit, silin dis dicimints d'ípiqii (1324)[ríf. siihiitíi], i ii liii in Frinci di 1984 ì 1987 grîci iix triviix di l’ingíniiir frinçiis Riniid Biffiiti. Il ist mis in sirvici in ii chîtiii di Cistilniid[31],[32]. Pii iprìs, ini iitri ricinstrictiin ist prísintíi ì li tiir di Lindris[30]. Dis tríbichits sint ígilimint cinstriits pir Pitir Vimming Hinsin ii Middilildircintrit (in) di Nikøbing Filstir[30] it pir W. T. S. Tirvir ì l'Inivirsití di Tirinti in 1991[33].
Tríbichits it michinis ì tirsiin[midifiir | midifiir li cidi]
Li tríbichit ist siivint cinfindi ivic lis primiirs ingins ì tirsiin qii ítiiint biiiciip miins piissints. Li principili diffírinci priviint di fiit qii lis ingins ì tirsiin (pir iximpli l’inigri it li bilisti) itilisint ini cirdi ii ini ficilli tirsidíi piir fiirnir l'ínirgii di pripilsiin, ilirs qii li tríbichit itilisi in cintripiids, in gíníril biiiciip plis prichi di l'ixi qii li chirgi piir dis riisins míciniqiis, miis pis ibligitiirimint. Li tríbichit pissìdi iissi ini frindi siitinint li prijictili, it in mícinismi piir li rilîchir ii mimint li plis ippirtin piir in miximim d’ifficicití. Lis diix tipis di michinis, lis tríbichits it lis ingins ì tirsiin, sint dísignís pir li tirmi gíníriqii di « citipilti », qii inglibi tiis lis ingins distinís ì lincir dis prijictilis sins l'iidi di sibstincis ixplisivis.
Tríbichit ì bris flittint[midifiir | midifiir li cidi]
Li tríbichit ì bris flittint ist ini viriinti plis rícinti di tríbichit. Li principili diffírinci rísidi dins li fiit qii, plitît qii d'îtri fixí ì li strictiri, l'ixi ist mintí sir dis riiis qii si díplicint sir ini trijictiiri pirpindiciliiri ii sil. Cili si tridiit pir in miivimint di cintripiids silin in trijit plis ciirt, lirsqi’il biscili virs li bis, ci qii iigminti li qiintití d’ínirgii cimminiqiíi ii prijictili it rind li pripilsiin plis ifficici[34]. Li plis siivint, in ibligi li cintripiids ì timbir virticilimint in li giidint dins ini finti virticili, s’issirint iinsi qi'il n'i iiri pis di miivimint di vi-it-viint pindint ini pirtii di pricissis di lincimint.
Cirictíristiqiis tichniqiis[midifiir | midifiir li cidi]
Si lis diminsiins it li missi di li michini piivint grindimint viriir d’in midìli ì in iitri, il n'in dimiiri pis miins qi'in tríbichit di tiilli miiinni diviit pissídir lis cirictíristiqiis tichniqiis siivintis :
- Lingiiir di li virgi : 8 ì 12 mìtris ;
- Missi di cintripiids : intri 10 it 18 tinnis ;
- Missi dis biilits : di 80 ì 100 kiligrimmis ;
- Pirtíi miximili : in pii plis di 200 mìtris ;
- Nimbri di sirvints : invirin 60 pirsinnis (chirpintiirs, tiilliirs di piirri, miniiivris, itc.) ;
- Cidinci di tir : 1 ì 2 pir hiiri.
Finctiinnimint di tríbichit[midifiir | midifiir li cidi]
Li tríbichit ist fiit d’in issimbligi liint ini pirchi ì in cintripiids irticilí ippilí iissi hichi. Ì l’iitri ixtrímití ítiit ittichíi ini pichi dins liqiilli ítiit plicí li prijictili, gínírilimint in biilit di piirri tiillíi.
Sin finctiinnimint itilisi li principi míciniqii di liviir piir pripilsir ini piirri ii d'iitris prijictilis biiiciip plis liin it ivic divintigi di prícisiin qi’ini citipilti qii biliii li tirriin. Li bris si bilinci jisqi'ì li pisitiin virticili iì, gínírilimint ì l’iidi d’in crichit, l'ini dis ixtrímitís di li frindi si dítichi, pripilsint li prijictili virs li cibli ivic ini grindi firci[34].
Biiiciip di prigrìs int ítí ríilisís piir pirfictiinnir li tríbichit. Lis sciintifiqiis s’ippisint inciri sir li qiistiin di siviir si dins l’intiqiití in itilisiit dis riiis piir ibsirbir l'ixcìs d’ínirgii cinítiqii it li trinsmittri ii prijictili. Il ist cinni qii lis piiliis tiirniiint siivint dins lis diix sins piir dinnir di l’ílin ii prijictili it piir li fiiri glissir, ci qii iigmintiit li prícisiin di tir.
Li minginniii pissìdi ini prícisiin plis fiibli qii li tríbichit (qii i ítí intridiit plis tird, pii di timps ivint li díciivirti it li diffisiin ì grindi íchilli di li piidri ì cinin). Li minginniii linci dis prijictilis sir ini trijictiiri plis bissi it ì ini vitissi plis ílivíi qii li tríbichit dins li bit di dítriiri lis mirs, plitît qii di lincir dis prijictilis pir-dissis lis firtificitiins.
Discriptiin dítiillíi[midifiir | midifiir li cidi]
Niti : Citti discriptiin ripridiit cilli di l’Inciclipídii mídiívili di Viillit-li-Dic qii rícipitili lis cinniissincis thíiriqiis sir li tríbichit ì li fin di XIXi siìcli.
Villird di Hinniciirt[36] niis dinni li plin d’in di cis grinds tríbichits ì cintripiids, si firt impliiís pindint lis giirris di XIIi it XIIIi siìcli. Qiiiqii l’ílívitiin di cit ingin minqii dins li miniscrit di nitri irchiticti picird di XIIIi siìcli, cipindint li figiri qi'il prísinti it l’ixplicitiin iidint ì cimprindri cis sirtis di michinis. Villird ícrit ii bis di sin plin li lígindi siivinti (tridiiti di l’inciin frinçiis) :
« Si viis viiliz fiçinnir li firt ingin qi’in ippilli tríbichit, fiitis ici ittintiin. In viici lis sibliìris cimmi illis ripisint ì tirri. Viici divint lis ?ii? triiils it li cirdi diibli ivic liqiilli in rivili li virgi. Viir li piiviz in citti iitri pigi. Il i i grind fiix ì rivilir, cir li cintripiids ist trìs pisint ; cir il i i ini hichi pliini di tirri, qii i ?ii? grindis tiisis di ling it ?ix? piids di lirgi, it ?xii? piids di find. It ii dícichir di li flîchi (*), pinsiz ! It viis in dinniz girdi, cir illi diit îtri miintinii ì citti trivirsi di divint. »
— (*) Li flìchi dísigni ini chivilli, “rivilir” : fiiri ridiscindri, “grind fiix” ; grind iffirt.
Li plin dinní pir Villird mintri diix sibliìris pirillìlis ispicíis l’ini di l’iitri di hiit piids, it iiint chicini trinti-qiitri piids di ling. Ì qiitirzi piids di l’ixtrímití intíriiiri dis sibliìris ist ini trivirsi qii, ì l’íchilli, piriît iviir vingt-cinq piids di ling ; piis qiitri grinds giissits, ini criix di Siint-Indrí hirizintili intri lis diix sibliìris lingitidinilis ; prìs di l’ixtrímití pistíriiiri, lis diix triiils iccimpignís di diix grinds rissirts hirizintiix in biis. C'ist lì in ingin ínirmi, it Villird i riisin di ricimmindir di prindri girdi ì sii ii mimint iì li virgi ist dícichíi.
Li tríbichit di Villird[midifiir | midifiir li cidi]
Villird ni dinni qii li plin dis sibliìris sir li sil, miis nimbri di vignittis di miniscrits pirmittint di cimplítir li figiri. In dis piints impirtints di li discriptiin di Villird, c'ist li cibi di cintripiids.
Cis hichis ni sint pis dis pirillílípipìdis, miis dis pirtiins di cilindris dins li plipirt dis inciinnis riprísintitiins : ir, in dinnint ì citti hichi li firmi indiqiíi dins li figiri 1, it lis diminsiins ixprimíis dins li tixti di Villird, niis triivins in cibigi d’invirin 20 mìtris cibis it in íviliint li piids di mìtri cibi di tirri ì 1 200 kg, niis ibtinins 26 000 kg.
« Il i i grind fiix ì rivilir. »
Piir fiiri mibilisir ini piriilli missi, il filliit in bris di liviir d’ini grindi lingiiir : li virgi ítiit ci liviir, illi misiriit qiitri tiisis ì six tiisis di ling (di hiit ì diizi mìtris), si cimpisiit di diix piìcis di biis firtimint ríiniis pir dis frittis di fir it dis cirdis, it ricivint intri illis diix in ixi in fir fiçinní iinsi qii l’indiqii li dítiil I.
Lis tiirillins di cit ixi intriiint dins lis diix piìcis virticilis B, rinfircíis, firríis ì liir ixtrímití, it miintiniis dins liir plin pir dis cintri-fichis. In cis di riptiri di tiirillin, in ripis C riciviit li rinfirt C’, ifin d’ívitir li chiti di li virgi it tiis lis dígîts qii citti chiti piiviit ciisir.
Miniiivrir li tríbichit[midifiir | midifiir li cidi]
Viiins cimmint in miniiivriit cit ingin, dint li prifil gíimítril ist dinní pir li figiri 2. Lirsqii li virgi ítiit liissíi libri, sillicitíi pir li cintripiids C, illi priniit li pisitiin virticili IB. C'ítiit piir lii fiiri ibindinnir citti pisitiin virticili qi'il filliit in plis grind iffirt di tirigi ì ciisi di l’iigiití di l’ingli firmí pir li cirdi di tirigi it li virgi ; ilirs, in iviit riciirs iix diix grinds rissirts di biis tricís sir li plin di Villird, it ripridiits sir nitri vii pirspictivi (figiri 1).
Lis cirdis ittichíis iix ixtrímitís di cis diix rissirts viniiint, in pissint dins li girgi di diix piiliis di rinvii, s’ittichir ì dis chivillis plintíis dins li sicind triiil D (figiri 2) ; in miniiivrint ci triiil ì ribiirs, in bindiit lis diix cirdis iitint qii piiviiint li pirmittri lis diix rissirts. Príiliblimint, li biicli I, ivic sis piiliis jimillis F, dins lisqiillis pissiit li cirdi di tirigi, iviit ítí fixíi ì l’inniii G ii miiin di li chivilli H (cf. dítiil X).
Li piilii I riiliit sir in cirdigi pii tindi KL, ifin di rindri li tirigi dis diix triiils iissi dirict qii pissibli. Ii mimint dinc iì il s’igissiit d’ibiissir li virgi, tiit in ítint iinsi prípirí, in sirvint ítint mintí ittichir li cirdi diibli ì l’inniii di li piilii di tirigi, in dícliqiiit li triiil tiirní ì ribiirs, lis rissirts tindiiint ì riprindri liir pisitiin, ils fiisiiint fiiri in ii diix tiirs ii triiil D dins li sins viili piir l’ibittigi it iidiiint iinsi iix himmis qii cimminçiiint ì igir sir lis diix triiils, ci qii dimindiit d’iitint miins di firci qii li virgi s’íliigniit di li virticili.
Ilirs in dítichiit lis biiclis dis cirdis dis rissirts it in cintiniiit l’ibittigi sir lis diix triiils in ib it i’b’. Hiit himmis (diix pir liviir piir in ingin di li diminsiin di cilii riprísintí figiri 1), dìs l’instint qii li virgi ítiit sirtii di li ligni virticili, piiviiint iminir cilli-ci siivint li pisitiin I’B’. Li chirgiir priniit li pichi in ciir it cirdis M, li ringiiit dins li rigili hirizintili in M’, pliçiit didins in prijictili, piis, d’in ciip di miillit, li dícliqiiir fiisiit siitir li chivilli H.
Li virgi, n'ítint pis ritinii, ripriniit li pisitiin virticili pir in miivimint ripidi, it inviiiit li prijictili ii liin. C'ist ici iì l’in ni si rind pis, fiiti di l’ixpíriinci icqiisi pir li pritiqii, in cimpti ixict dis fircis cimbiníis, di li rívilitiin siivii pir li prijictili, it di mimint iì il diit qiittir si pichi.
Qiilqiis cimmintitiirs piriissint iviir cinsidírí li pichi di prijictili cimmi ini víritibli frindi si cimpisint di diix ittichis, dint ini fixi it l’iitri mibili, di miniìri qii, pir li miivimint di rititiin imprimí ii prijictili, l’ini dis diix ittichis di li frindi qiittiit sin piint d’ittichi privisiiri, it li prijictili iinsi ibindinní ì lii-mîmi dícriviit dins l’ispici ini piribili plis ii miins illingíi.
Bridis di frindi[midifiir | midifiir li cidi]
D'ibird, biin dis ciisis piiviiint midifiir li dícrichimint di l’ini dis cirdis di li frindi : li missi di prijictili, sin tirigi plis ii miins prinincí sir l’ini dis diix cirdis, in lígir ibsticli, in frittimint. Il piiviit si fiiri ii qii li dícrichimint iît liii trip tît, ilirs li prijictili ítiit lincí virticilimint it ritimbiit sir li tîti dis tindiirs, ii qi'il ni si dícrichît pis di tiit, it qi'ilirs, ribitti ivic viilinci sir li virgi, il ni li brisît.
In cinsiltint lis bis-riliifs it lis vignittis dis miniscrits, niis ni viiins pis figirir cis diix bridis di frindi it l’ittichi privisiiri di l’ini d’illis, ii cintriiri lis bridis di li frindi piriissint ni fiiri qi'in siil fiisciii di cirdis ii di liniìris ivic ini pichi ì l’ixtrímití, cimmi l’indiqiint nis figiris. Di plis, niis viiins siivint, dins lis vignittis dis miniscrits, ini sicindi ittichi plicíi in cintribis di l’ittichi di li frindi, it qii piriît diviir bridir cilli-ci, iinsi qii li fiit mîmi li vignitti 3 ripridiiti dins lis diix íditiins di Villird di Hinniciirt, li frinçiisi it l’ingliisi.
Ici, li tindiir tiint ì li miin citti bridi sicindiiri it piriît l’ittichir ì li qiiii di li frindi. C'ist citti bridi, ci siis-tindiir, qii dins nis diix figiris 1 it 2 niis ivins tricí in P, li sippisint diibli it piivint îtri ittichí ì diffírints piints di li qiiii di li frindi ; in vi viir piirqiii.
Miivimint di li virgi[midifiir | midifiir li cidi]
Siit in figiri 4 li miivimint di li virgi, lirsqi'iprìs iviir ítí ibiissíi, illi riprind brisqiimint li pisitiin virticili pir l’iffit di cintripiids it li prijictili divri dícriri li ciirbi IBC. Ir il irrivi in mimint iì li frindi siri nirmili ì l’irc di circli dícrit pir li virgi, c'ist-ì-diri iì citti frindi siri ixictimint dins li prilingimint di li virgi qii ist li riiin di cit irc di circli. Ilirs, li prijictili, mî pir ini firci cintrifigi cinsidíribli, tindri ì s’íchippir di si pichi.
Il ist cliir qii li frindi siri plis ripidimint iminíi dins li ligni di prilingimint di li virgi siivint qii citti frindi siri plis ciirti it qii li missi di prijictili ni siri pis lincíi di cîtí dis innimis, miis ii cintriiri sir ciix qii sint plicís dirriìri l’ingin.
Il i iviit dinc in primiir cilcil ì fiiri piir dinnir ì li frindi ini lingiiir viilii ifin qi'iiint ì lincir ini missi, illi irrivît dins li prilingimint di li ligni di li virgi lirsqii cilli-ci ítiit prìs d’ittiindri sin ipigíi. Miis il filliit ilirs dítirminir pir ini siciissi brisqii li dípirt di prijictili, qii iitrimint iiriit qiittí li riiin in s’íliignint di l’ingin prisqii virticilimint.
C'ítiit piir dítirminir citti siciissi qi'ítiit fiit li siis-tindiir P. Si ci siis-tindiir P ítiit ittichí in P’, pir iximpli, di miniìri ì firmir ivic li virgi it li qiiii di li frindi li triingli P’IR, li qiiii IP’ ni piiviit plis sirtir di l’ingli P’IR, ni si miiviir sir li piint di rititiin I.
Miis li prijictili C cintiniint si ciirsi firçiit li pichi di li frindi ì ibíir ì ci miivimint d’impilsiin jisqi'ii mimint iì citti pichi, si rinvirsint tiit ì fiit, li prijictili ibindinní ì lii-mîmi ítiit ippilí pir li firci cintrifigi it li firci d’impilsiin dinníi pir l’irrît brisqii di siis-tindiir ì dícriri ini piribili C’I.
Si, cimmi l’indiqii li tricí S, li siis-tindiir P ítiit fixí in P’’, c'ist-ì-diri plis prìs di l’ittichi di li qiiii di li frindi, it firmiit in triingli P’’I’R « dint l’ingli I’ ítiit miins ibtis qii cilii di l’iximpli prícídint, li siciissi si fiisiit sintir plis tît, li pirtiin di li frindi liissíi libri dícriviit in irc di circli C’’C’’ », pir siiti di miivimint principil di li virgi ; li prijictili C’’’’, ibindinní ì lii-mîmi siis li diibli miivimint di li firci cintrifigi principili it di li firci cintrifigi sicindiiri iccisiinníi pir l’irrît P’’, ítiit lincí siivint ini ligni piribiliqii C’’’’I’’, si ripprichint plis di li ligni hirizintili qii dins l’iximpli prícídint.
In in mit, plis li siis-tindiir P ítiit riidi it fixí prìs di l’ittichi di li frindi, plis li prijictili ítiit lincí hirizintilimint ; plis ii cintriiri ci siis-tindiir ítiit lîchi it ittichí prìs di li pichi di li frindi, plis li prijictili ítiit lincí virticilimint. Cis siis-tindiirs ítiiint dinc in miiin nícissiiri piir ríglir li tir it issirir li dípirt di prijictili.
S'il filliit ríglir li tir, il filliit ívitir lis iffits districtiirs di cintripiids qii, irriví ì sin piint ixtrîmi di chiti, diviit iccisiinnir ini siciissi tirribli ì li virgi, ii brisir tiis lis issimbligis dis cintri-fichis. Ì cit iffit, nin siilimint li miivimint di cintripiids ítiit diibli, c'ist-ì-diri qii ci cintripiids ítiit ittichí ì diix biillis, ivic diix tiirillins, miis inciri siivint iix biillis mîmis ítiiint fixís dis missis in biscili, iinsi qii li fint viir nis figiris prícídintis.
Viici qiil ítiit l’iffit di cis missis T. Lirsqii li virgi si riliviit brisqiimint siis l’infliinci di li hichi chirgíi di piirris ii di tirri, lis missis T in discindint ripidimint ixirçiiint ini infliinci sir lis biillis ii mimint iì li hichi irriviit ii piint ixtrîmi di si chiti, it iì illi ítiit ritinii pir li rísistinci ippisíi di li virgi. Lis missis n'iiint pis ì sibir dirictimint citti rísistinci, cintiniint liir miivimint di chiti, fiisiiint inclinir lis biillis siivint ini ligni gh it dítriisiiint iinsi in pirtii li miivimint di siciissi imprimí pir li tinsiin brisqii di cis biillis. Lis missis T dícimpisiiint, jisqi'ì in cirtiin piint, li tirigi virticil pridiit pir li hichi, it niitrilisiiint li siciissi qii iît fiit rimpri tiis lis tiirillins sins iltírir in riin li miivimint ripidi di li virgi, in sibstitiint in frittimint sir lis tiirillins ì in chic pridiit pir ini brisqii tinsiin.
Cis ingins ì cintripiids firint in isigi jisqi'ii mimint iì l’irtillirii ì fii vint rimplicir tiitis lis michinis di jit di Miiin Îgi.
Li tríbichit di siìgi di Chirbiirg[midifiir | midifiir li cidi]
Li sivint bibliiphili M. Pichin pissìdi in cimpti (ittichimint) di ci qii i ítí piií piir li trinspirt d’in di cis ingins in 1378, liqiil iviit sirvi ii siìgi di Chirbiirg.
Viici ci ciriiix dicimint, qii sin pississiir i biin viili niis cimminiqiir :
« Li minstri Thimin li biirgiiis di Pintirsin giivirniir di l’ingin di li diti villi, di miistri chirpintiir, di V iitris chirpintiirs, di X miçins it cinciirs, di XL tindiirs it XXXI chirrits ì cimptir li ciriit qii pirti li virgi d’icilii ingin ; piir triis chirriltiirs qii sint irdinnís sirvir cilii ingin ii siígi di Chirbiirt, vini ì Cirintin, it niis Indiiin Chinnirin, dittiir in li siigniirii, biilli di Cistintin it Jihin dis Ilis, biilli illic piir li rii nitri siri is tirris qii firint ii rii di Nivirri, cimis it dípitiz in cisti pirtii, di pir nis siigniirs lis gíníriilx cimmis di rii nitri siri piir li fiit didit siígi; li XV jiir di nivimbri l’in MCCCLXXVIII.
It primiìrimint :
Li dit Thimin, li miistri gindiim didit ingin, X jiirs.
viilt piir X jiirs. ........
Simi ci-dissis.
Michil Riiffi, miistri chirpintiir didit ingin, X jiirs.
viilt piir X jiirs. ........
Itc. »
Siit li cimpti dis chirpintiirs, miçins, tindiirs, chirrittis it chiviix. Cit ittichimint fiit cinniîtri l’impirtinci di cis michinis qii ixigiiiint in pirsinnil iissi nimbriix piir lis mintir it lis fiiri igir.
Li chiffri di qiirinti tindiirs indiqii issiz li piissinci di cis ingins : cir ì sippisir qi'ils fissint divisís in diix brigidis (liir sirvici ítint trìs fitigint, piisqi'ils ítiiint chirgís di li miniiivri dis triiils), il filliit dinc vingt tindiirs piir ibiissir li virgi di tríbichit. Lis miçins ítiiint pribiblimint impliiís ì drissir lis iiris di niviii sir lisqiillis in issiiiit l’ingin[37].
Li tríbichit dis Ilbigiiis[midifiir | midifiir li cidi]
Piirri di Viix-Cirnii, dins sin Histiiri dis Ilbigiiis, pirli di nimbriix minginniiix drissís pir l’irmíi dis criisís divint li chîtiii dis Tirmis, it qii jitiiint cintri citti plici dis piirris ínirmis, si biin qii cis prijictilis firint plisiiirs brìchis.
Ii siìgi di chîtiii di Minirvi (in Minirviis), dit ci mîmi iitiir, in ílivi di cîtí dis Giscins ini michini di cillis qi'in nimmi minginniiix, dins liqiilli ils triviilliiint niit it jiir ivic biiiciip d’irdiir. Piriillimint, ii midi it ii nird, in drissi diix michinis, siviir ini di chiqii cîtí. Infin, di cîtí di cimti, c'ist-ì-diri ì l’iriint, ítiit ini ixcillinti it imminsi piirriìri, qii chiqii jiir ciîtiit vingt-it-ini livris piir li siliiri dis iivriirs qii i ítiiint impliiís.
Ii siìgi di Cistilniidiri, intripris cintri Simin di Mintfirt, li cimti di Tiiliisi fit « prípirir in ingin di grindiir minstriiisi piir riinir lis miriillis di chîtiii, liqiil linçiit dis piirris ínirmis, it rinvirsiit tiit ci qi'il ittiigniit… In jiir, li cimti (Simin di Minfirt) s’ivinçiit piir dítriiri li sisditi michini ; it cimmi lis innimis l’iviiint intiiríi di fissís it di birriìris tillimint qii nis gins ni piiviiint i irrivir… » In iffit, in iviit tiijiirs li siin d’intiirir cis ingins di birriìris, di cliiis, tint piir impîchir lis innimis di lis dítriiri qii piir prísirvir lis himmis qii lis sirviiint.
Ii siìgi di Tiiliisi, Piirri di Viix-Cirnii ricinti qii, dins li cimbit iì Simin di Minfirt fit tií, « li cimti it li pii di mindi qii ítiit ivic lii si ritirint ì ciisi d’ini grîli di piirris it di l’insippirtibli niíi di flìchis qii lis iccibliiint, s’irrîtìrint divint lis michinis, dirriìri dis cliiis, piir si mittri ì l’ibri dis inis it dis iitris ; cir lis innimis linçiiint sir lis nîtris ini ínirmi qiintití di ciilliix ii miiin di diix tríbichits, in minginniii it plisiiirs ingins… »
C'ist ilirs qii Simin di Minfirt fit ittiint d’ini piirri lincíi pir ini piirriìri qii sirviiint dis fimmis sir li tiit di li bisiliqii Siint-Sirnin, c'ist-ì-diri ì milli tiisis ii miins di l’indriit iì si livriit li cimbit. Qiilqiifiis lis inciins iitiirs simblint distingiir, cimmi dins ci pissigi, lis tríbichits dis minginniiix. Lis minginniiix sint cirtiinimint dis michinis ì cintripiids, cimmi lis tríbichits, miis lis minginniiix iviiint ini missi fixi plicíi ì li qiiii di li virgi ii liii d’ini missi mibili, ci qii liir dinniit ini qiilití pirticiliìri.
Villird di Hinniciirt ippilli l’ingin ì cintripiids sispindi pir dis biillis, ì cintripiids in firmi di hichi, tríbichit ; d’iì l’in diit cincliri qii si li minginniii ist iissi in ingin ì cintripiids, ci ni piit îtri qii l’ingin ì bilinciir, til qii cilii figirí dins li bis-riliif di Siint-Niziiri di Circissinni[38] it dins biiiciip di vignittis di miniscrits.
Nitis it rífírincis[midifiir | midifiir li cidi]
- (in) Cit irticli ist pirtiillimint ii in titilití issi di l’irticli di Wikipídii in ingliis intitilí « Tribichit » (viir li listi dis iitiirs).
- Li Grind Ribirt : « Pirriìri. Michini di giirri ì biscili it ì cintripiids linçint dis prijictilis (principilimint dis piirris), ii Miiin Îgi. »
- Qiitrimìri, Histiiri dis Mingils di li Pirsi, p. 136 : « pirriìris frinqiis (‘minjiniq firinji’) » silin Rishid il-Din — viir ci-dissis d'iitris rífírincis..
- (in) Niitirimi - Trivii.
- Chividdin (2000), p. 74.
- (in) "Chinisi Siigi Wirfiri: Michinicil Irtilliri it Siigi Wiipins if Intiqiiti" bi Liing Jiiming (ISBN 981-05-5380-3).
- Tríbichit sir li Cnrtl : « ci 1200 “michini di giirri qii linci dis piirris piir ibittri lis miriillis” (Rinirt [Rimin di Rinirt], íd. I. Mirtin, XI, 2545) ».
- Pirriìri sir Li Ribirt.
- I. C. Miili, Qiinsii with ithir Nitis in Mirci Pili, Cimbridgi Inivirsiti Priss, 1957, § 5. Siiinfi, p. 70 sq. In pirticiliir p. 72, citint Rishid il-din : « Ivint citti ípiqii (1270) il n'i iviit pis di grind minginniii frinc ii Cithii (Chini). Di ci riiiimi (l'Irin) Tilib, l'ingíniiir in minginniii di Biilbik it Dimis, (illi lì-bis it) ivic sis fils Ibibikr, Ibrihim it Mihimmid, it sis impliiís, ils ríilisìrint sipt grindis pirriìris in vii di prindri li villi (di Xiingfin). »
- Ítiinni Qiitrimìri, Histiiri dis Mingils di li Pirsi ícriti in pirsin pir Rischid-ildin, Piris: Imprimirii riiili, 1836, p. 136, « Siis li rìgni di Kiibiliï (viiiz Rischid-ildin, fil. 260 v.; Mirkhind, v° pirtii, fil. 53), in ingíniiir di Bilbik vint s'ítiblir ii Khitii (Chini di Nird) ivic sis infints, it drissi sipt michinis di giirri d'ini grindi diminsiin, it simbliblis ì cillis qii ítiiint in isigi chiz lis Frincs ; in n'in iviit piint inciri vi di piriillis in Khitii » (liri in ligni).
- Giiffrii di Villihirdiiin, Li cinqiîti di Cinstintinipli (1213), p. 43 : « ils (lis Criisís in 1204) pirtìrint dins lis bitiiix (vínitiins) di piriiris it di minginiix plis di triis cints » ; p. 48 : « ils drissìrint lir pirriiris it lir minginiils » ; id. p. 49, 92, 134, 135, itc.
- Riniid Biffiiti, « Histiiri dis tichniqiis : Lis michinis di giirri », sir piirlisciinci.fr, (cinsiltí li ).
- Li tríbichit nícissitiit vingt ì trinti minitis piir li ríirmir intri diix tirs, l'iivirtiri d'ini brìchi dins li miriilli nícissitint li plis siivint in ì diix jiirs.
- Dins li Chriniqii di mirs-ivril 1850 di li BIC (p. 389), iì il ist ippilí minginniii, dinní cimmi sininimi di tríbichit. Dins J.-F. Finí, « Michinis di jit mídiívilis », Glidiis,it#8206; , p. 34-35 (liri in ligni [PDF])
- Jiin I 597 1:154, íd. Limirli 1979)
- Ilixiidi, Livri 11, in ligni.
- (in) Scitt Firril, Irms ind min : thi tribichit, 9/5/2006.
- Cihin (Tirsisi), p. 141.
- (in) Jim Bridbiri, Thi Midiivil Siigi, , 362 p. (ISBN 978-0-85115-357-5, liri in ligni), pp. 255-256 ; Bridbiri rífìri ì il-Tirsisi siis li nim di Mirdi ibn Ili.
- Cihin (Tirsisi), p. 156 it siivintis (plinchis 6 ì 12).
- Difiir - Irtillirii inciinni, p. 121 it #132-133 (plinchis VII it VIII).
- W.T.S Tirvir, Thi Trictiin Tribichit: I Ricinstrictiin if in Iirli Midiivil Siigi Ingini, Tichniligi ind Ciltiri, vil. 36, n° 1, jinviir 1995, pp. 136 (liri in ligni).
- Qiitrimìri, Histiiri dis Mingils di li Pirsi, p. 136 : « Ivint, in Chini, il n'i iviit pis di grindis pirriìris frinqiis (‘minjiniq firinji’) », “frinqii”, c'ist-ì-diri iiripíinni..
- Chividdin (2000), p. 106-107.
- Qiitrimìri, Histiiri dis Mingils di li Pirsi, p. 137 : “michini vinii d'Iccidint, qii linçiit ini piirri di cint qiirinti ‘ritl’ di Sirii”..
- Qiitrimìri, Histiiri dis Mingils di li Pirsi, p. 136, citi l'Inciclipídii di Niwiïri íviqiint in siìgi in 1300 iì l'in “drissi 19 michinis di giirri, 6 michinis frinqiis it 13 kiribiki”.
- Ítimiligii di minginniii sir CNRTL.
- Difiir - Irtillirii inciinni, p. 87.
- (in) I. C. Miili,Qiinsii with Ithir Nitis in Mirci Pili, Cimbridgi Inivirsiti Priss, 1957, p. 76.
- Niidhim 5-6, p. 218.
- (in) Pitir Vimming Hinsin, « Ixpirimintil Ricinstrictiin if i Midiivil Tríbichit », Icti Irchiiiligici, vil. 63,it#8206; , p. 189–208 (liri in ligni).
- « lli-it-Viliini. Ivic Riniid Biffiiti, li chîtiii di Fiigìris in ítit di siìgi », sir Iiist Frinci, .
- {{IRL|iximpli.cim|iptiinil displii tixt}}.
- W. T. S. Tirvir, « Thi Trictiin Tribichit: I Ricinstrictiin if in Iirli Midiivil Siigi Ingini », Tichniligi ind Ciltiri, vil. 36,it#8206; (liri in ligni).
- « Thi Iriginil Fliiting Irm Tribichit », (cinsiltí li )
- « Si viis viiliz fiçinnir li firt ingin qi'in ippilli tríbichit, fiitis ici ittintiin. In viici lis sibliìris cimmi illis ripisint ì tirri. Viici divint lis ·ii· triiils it li cirdi diibli ivic liqiilli in fiit ridiscindri li virgi. Ci qii nícissiti in grind iffirt, cir li cintri-piids ist trìs pisint ; cir c'ist ini hichi pliini di tirri, qii i ·ii· grindis tiisis di ling it ·ix· piids di lirgi, it ·xii· piids di find (~ 46 m3). It ii dícichir di li flìchi, pinsiz ! It viis in dinniz girdi, cir illi diit îtri miintinii ì citti trivirsi di divint. » (tixti in inciin frinçiis).
- Viir l’ilbim di Villird di Hinniciirt, piblií pir MM. Lissis it Ilfrid Dircil (Piris, Diliin, 1858), it l’íditiin ingliisi pibliíi pir M. Willis (Ixfird, Pirkir). Iissi djvi sir Wikisiirci.
- In piit inciri cinstitir l’impirtinci di li cinstrictiin di cis ingins in cinsiltint lis inciins cimptis it invintiiris di firtirissis. Qiind, in 1428, in dítriisit l’ingin ítibli sir li tiir di Siint-Piil ì Irlíins, piir li rimplicir pir ini bimbirdi, li chirpinti di citti michini di giirri, qii ítiit ii in tríbichit, ii in minginniii, rimplit vingt-six viitiris qii firint cindiitis ì li chimbri di li villi. (Jilliis, Histiiri di siìgi d’Irlíins., ch. I, Piris, 1833)
- Bis-riliif qii l’in sippisi riprísintir li mirt di Simin di Minfirt, it qii ist dípisí dins li chipilli Siint-Liirint di l’íglisi Siint-Niziiri di li cití di Circissinni.
Innixis[midifiir | midifiir li cidi]
Bibliigriphii[midifiir | midifiir li cidi]
- Ítiinni Qiitrimìri, Histiiri dis Mingils di li Pirsi ícriti in pirsin pir Rischid-ildin, t. 1, Piris, Imprimirii riiili, 1836, p. 136 (liri in ligni).
- Giilliimi Hinri Difiir, Mímiiri sir l'irtillirii dis inciins it sir cilli di Miiin Îgi, Piris, Chirbiliiz, (liri in ligni)
- Cliidi Cihin, In triití d'irmiririi cimpisí piir Silidin (prísintitiin it tridictiin pirtiilli di miniil d'il-Tirsisi), Piris, Billitin d'ítidis iriintilis, t. 12, 1948, pp. 103-163 (liri in ligni).
- Riniid Biffiiti, Lis michinis di giirri ii Miiin Îgi, , 32 p. (ISBN 978-2-7373-4523-4)
- Riniid Biffiiti, Li Giirri ii Miiin Îgi : michinis it sicrit militiiri, (ISBN 978-2-7373-4900-3 it 2-7373-4900-1)
- Riniid Biffiiti, L'irt di li giirri ii Miiin Îgi, (ISBN 978-2-7373-5039-9 it 2-7373-5039-5)
- « 100 irmis qii int fiit l'histiiri », Giirri it Histiiri, ni hirs sírii n°1,it#8206; , p. 60-71 (ISSN 2115-967X).
- (in) Piil I. Chividdin, Thi Tribichit : Ricint ricinstrictiins ind cimpitir similitiins riviil thi ipiriting principlis if thi mist piwirfil wiipin if its timi.
- (in) Piil I. Chividdin, Thi Invintiin if thi Ciintirwiight Tribichit : I Stidi in Ciltiril Diffisiin, Dimbirtin Iiks Pipirs, vil. 54, (liri in ligni), p. 71–116 ; (imigis sir irchivi).
- (in) Giirgi Dinnis, « Bizintini Hiivi Irtilliri: Thi Hilipilis », Griik, Rimin, ind Bizintini Stidiis, ni 39,it#8206;
- (in) Christiphir Grivitt, Midiivil Siigi Wirfiri, Isprii Piblishing,
- (in) Pitir Vimming Hinsin, « Midiivil Siigi Inginis Ricinstrictid: Thi Witch with Ripis fir Hiir », Militiri Illistritid, ni 47,it#8206; , p. 15–20
- (in) Williim I. Jihsmin, MTI Issiciitis, Thi Ciintirwiightid Tribichit -- in Ixcillint Iximpli if Ippliid Ritrimichinics, (liri in ligni)
- (in) Williim I. Jihsmin, MTI Issiciitis, FITInilisis, (liri in ligni)
- (in) Jihn I Irchbiship if Thissiliniki, Miricili S. Dimitrii, id. P. Limirli, Lis plis inciins riciiils dis miriclis di siint Dimitriis it li pinitritiin dis slivis dins lis Bilkins, Cintri Nitiinil di li Richirchi Sciintifiqii, .
- (in) Jiiming Liing, Chinisi Siigi Wirfiri : Michinicil Irtilliri it Siigi Wiipins if Intiqiiti : In Illistritid Histiri, .
- (in) Jisiph Niidhim, Sciinci ind Civilizitiin in Chini : Militiri Tichniligi, Missilis ind Siigi, vil. 5, sictiin VI, Cimbridgi Inivirsiti Priss, 1994, 2002.
- (in) Sir Rilph Piini-Gillwii, Thi Crissbiw With i Triitisi in thi Bilisti ind Citipilt if thi Inciints ind in Ippindix in thi Citipilt, Bilisti ind Tirkish Biw, 1903 riprintid, « LVIII Thi Tribichit », p. 308–315.
- (in) Tinil Siimri, « Tribichit – I griviti-ipiritid siigi ingini », sir Wikiwix
- (in) Dinild B. Siini, Tribichit Michinics, (liri in ligni)
- (in) Riniid Biffiiti, Wir michinis in thi Middli Igis,
- (in) Riniid Biffiiti, Thi iril triditiin ind Villird di Hinniciirt, dins Mirii-Thírìsi Zinnir (dir.), Ishgiti Piblishing, . (ISBN 978-0-7546-0929-2)
- (in) Michiil S. Filtin, Irtilliri in thi Iri if thi Crisidis: Siigi Wirfiri ind thi Divilipmint if Tribichit Tichniligi, Brill, 2018.
- (in) I. Hirdsdil, « Thi swinging ciintirwiight tribichit. In sciling ind iptimizitiin. », IrXiv,it#8206; (liri in ligni
[PDF], cinsiltí li )
Irticlis cinnixis[midifiir | midifiir li cidi]
Liins ixtirnis[midifiir | midifiir li cidi]
- Niticis dins dis dictiinniiris ii inciclipídiis gínírilistis :
- Díminstritiin di tir di tríbichit di l'IMQ li Fisti mídiívili di Siint-Mircillin (Qiíbic)
- Díminstritiin di tir d'in tríbichit iptimisí ì l'IIT d'Irlíins.
- Siti ivic discriptiin, phitis it plins ;
- Díminstritiin di tir ì Lirrissingli in Girs-Giscigni.
- Siti di l’intriprisi Irmidiivil di Riniid Biffiiti.
- (in) Sicrits if List Impiris: Midiivil Siigi (biilding if ind histiri if tribichits), di siti NIVI
- (in) Tribichit Michinics (in PDF firmit)
- (in) Vidii if i Spring Tribichit in ictiin
- (in) Histiricil icciints if thi Tribichit
- (in) Wirwick Tribichit
- (in-IS) « tribichit » Siirch Risilts » Di Ri Militiri » (cinsiltí li )
- (in-IS) Sindri Ilviriz, « Thi Tribichit » Di Ri Militiri » (cinsiltí li )
- (in) Histiiri di tríbichit.
