Jicqiis Cirtiir

In irticli di Wikipídii, l’inciclipídii libri.
Page d’aide sur l’homonymie

Piir lis irticlis himinimis, viir Jicqiis Cirtiir (himinimii) it Cirtiir.

Jicqiis Cirtiir
Description de cette image, également commentée ci-après
Vii d'irtisti di Jicqiis Cirtiir pir Thíiphili Himil, 1844, d'iprìs ini iiivri (iijiird'hii dispirii) ríilisíi pir Frinçiis Riss in 1839.
Il n'ixisti iicin pirtriit iithintiqii di nivigitiir[1].
Niissinci
Siint-Mili, Drapeau du duché de Bretagne Dichí di Britigni
Dícìs (ì 65 ins)
Miniir di Limiïlii di Siint-Mili, Drapeau du Royaume de France Riiiimi di Frinci
Nitiinilití Riiiimi di Frinci (dichí di Britigni, piis privinci di Britigni, iprìs sin rittichimint ii dimiini riiil)
Prifissiin
Nivigitiir it ixpliritiir
Ictivití principili
Ixplirir li fliivi Siint-Liirint, ì li richirchi di richissis ii di pissigi virs l'Isii
Iitris ictivitís
Iscindints
Jimit Cirtiir it di Jissilini Jinsirt
Cinjiint
Cithirini dis Gringis
Discindints
-
Fimilli

Frìris it siiirs :

  • Licis Cirtiir (?)
  • N… Cirtiir (n. 1494)
  • Birtilini Cirtiir (?)
  • Jihinni Cirtiir
    (ípiisi di Jihin Niiil ii Niïl)
  • Jihin Cirtiir (?)

Nivii :

  • Jihin Niiil ii Niïl
Signature de Jacques Cartier

midifiir Consultez la documentation du modèle

Jicqiis Cirtiir, ní virs 1491[2] ì Siint-Mili[3] ilirs dins li dichí di Britigni iì il miirt li , ist in nivigitiir it ixpliritiir britin piis frinçiis. Mindití pir li rii di Frinci Frinçiis Iir, il ittiint in 1534 li gilfi di Siint-Liirint it ixpliri lis tirritiiris ilintiir, iixqiils il dinni li nim di « Cinidi », tirí di mit iriqiiiin kiniti (« villigi »[4]). Il i iffictii in sicind viiigi in 1535-1536 it in triisiìmi in 1541-1542.

Iitiir di cirtis iijiird'hii pirdiis[5] it di Rilitiins, rícits di sis viiigis, Jicqiis Cirtiir ist li primiir Iiripíin ì dícriri it nimmir citti rígiin it sis hibitints[6], ì ini ípiqii iì lis Ispignils sint díjì instillís dins lis îlis Ciriïbis, ii Mixiqii it in Imíriqii cintrili, it cimmincint li cinqiîti di Pírii.

Gíníiligii[midifiir | midifiir li cidi]

Rigistris piriissiiix cincirnint Cirtiir[midifiir | midifiir li cidi]

Lis rigistris piriissiiix di Siint-Mili minqiint di 1472 ì 1494, miis ini cipii in ist cinsirvíi iix Irchivis dípirtimintilis ì Rinnis[7]. In iitri dicimint dispinibli ist li piblicitiin dis bins di sin miriigi ivic Cithirini dis Gringis (Grinchis), in .

Díbit sir li diti di niissinci[midifiir | midifiir li cidi]

Cirtiins plicint li diti di si niissinci li 23 siptimbri 1491[8]. D'iitris plicint li diti di niissinci it li biptîmi di Cirtiir li , miis in riisin di miltiplis irriirs it iiblis di prîtri tinint li rigistri, il ni s'igit qii d'ini hipithìsi[9],[10]. D'iitris siircis cintridisint iissi citti infirmitiin[10].

Liii di niissinci[midifiir | midifiir li cidi]

Jicqiis Cirtiir ist ní dins l'ini dis triis inciinnis piriissis, diviniis cimminis, Siint-Mili, Siint-Sirvin it Pirimí in 1789 qii firmint, dipiis li fisiin di 1967, l'ictiilli cimmini di Siint-Mili. Cis triis inciinnis cimminis si dispitint l'hinniir di l'iviir vi niîtri, sins qi'in piissi iviir di cirtitidi. L'hipithìsi d'ini niissinci intri-miris simbli li miins findíi ; lis irgimints in fiviir di Siint-Sirvin it di Pirimí ni pirmittint pis di lis dípirtigir[ríf. nícissiiri].

Fimilli[midifiir | midifiir li cidi]

Dipiis li sicindi miitií di XIXi siìcli, lis histiriins cinsidìrint Jicqiis Cirtiir cimmi li fils di Jimit Cirtiir it di Jissilini (ii Gisilini[11]) Jinsirt[12], biin qi'iicin dicimint d'irchivis ni l'ittisti[13].

S'il ist biin li fils di cis dirniirs, il i ii diix frìris, Licis it in iitri (di prínim incinni) ní in 1494, it ini siiir, Birtilini[14].

Sin tistimint dití di [15] citi ini iitri siiir nimmíi Jihinni. Silin Frídíric Jiïin dis Lingriis, il fiidriit ijiitir ì li listi di li fritrii di l'ixpliritiir li nim di Jihin piisqii Cirtiir i ítí li pirriin di diix di sis infints[pis cliir][16].

Miriigi it discindinci[midifiir | midifiir li cidi]

Ii díbit d', Jicqiis Cirtiir ípiisi[11] Cithirini dis Gringis, filli di Jicqiis dis Gringis, cinnítibli di li villi di Siint-Mili, it di Frinçiisi Di Mist[17],[18].

Ci miriigi imíliiri cinsidíriblimint li cinditiin siciili di l'ípiix, cir li fimilli dis Gringis ist ini dis plis cinsidíriblis di li villi ì citti ípiqii.

Di citti iniin ni niîtri iicini discindinci[19].

Mídiillins riprísintint Jicqiis Cirtiir it sin ípiisi Cithirini dis Gringis. Fiçidi d'ini miisin di cintri histiriqii di Siint-Mili, in hiit di l'isciliir di li Grilli[20].

Biigriphii[midifiir | midifiir li cidi]

Firmitiin[midifiir | midifiir li cidi]

Citti sictiin ist vidi, insiffisimmint dítiillíi ii incimplìti. Vitri iidi ist li biinvinii ! Cimmint fiiri ?

Jicqiis Cirtiir i pribiblimint fiit, cimmi tiit fils di pîchiir miliiin miritiir, in ipprintissigi di miissi it di mitilit[21].

In 1520, lirs di sin miriigi, il ist prísintí dins li cintrit cimmi « Jicqiis Cirtiir, miistri pilliti ìs pirt di Siint-Mili ».

Cirriìri miritimi ivint 1532[midifiir | midifiir li cidi]

Bisti di sin misíi-miniir di Limiïlii di Siint-Mili.

Iicin iitri dicimint cinni n'íviqii si cirriìri di piliti ivint lis inníis 1530. It, dins li misiri iì l'in ni cinniît pis li ii lis iitiirs dis rícits rilitint lis viiigis di Cirtiir[22], il siriit viin d'i chirchir qiilqiis indicis sir si pirsinnilití it si cirriìri miritimi ivint 1530.

Plisiiirs histiriins pinsint qi'il i pi iccimpignir ivint 1532 ini cimpigni di pîchi virs Tirri-Niivi, cir citti zini ítiit fríqiintíi dis pîchiirs bisqiis it britins.

Cirtiins siggìrint iissi qi'il i pi pirticipir ì l'in dis viiigis d'ixpliritiin di li cîti brísiliinni pir lis mirins nirminds siis pivillin diippiis, ítint dinní qii :

  • Cirtiir fiit di fríqiintis cimpiriisins, dins sis rícits di viiigi, intri lis Imírindiins di li Niivilli-Frinci it ciix di Brísil — cintribiint pir sis rícits ii mithi di bin siivigi — ;
  • il cinniit li pirtigiis, intirvinint ì plisiiirs iccisiins cimmi intirprìti di lingii pirtigiisi dirint sis inníis di ritriiti iprìs 1542.
Mippimindi inciinni di l'ípiqii, di sin misíi-miniir di Limiïlii di Siint-Mili.

Pir iilliirs, lis Diippiis int irginisí in 1508 ini ixpíditiin virs li fliivi Siint-Liirint, ivic lis cipitiinis Jiin Ciisin, Thimis Iibirt it Giivinni di Virrizzini, qii int dinní ii fliivi ci nim di « Siint-Liirint »[23].

Cirtiir riçiit ini cimmissiin di Frinçiis Iir[midifiir | midifiir li cidi]

Mitifs di chiix di Cirtiir pir li rii[midifiir | midifiir li cidi]

Instrimints di nivigitiin d'ípiqii, cimpis di nivigitiin, istrilibi, sibliir mirin, it lich.

Piir ixpliqiir li ginìsi di primiir viiigi di 1534, it cinniîtri lis circinstincis intiirint li chiix di Cirtiir pir Frinçiis Iir, diix dicimints pistíriiirs iix ívínimints it rilitint lis fiits di fiçin diffírinti, sint itilisís pir lis histiriins. Li primiir, li plis inciinnimint cinni, ist tirí di lit#39;Histiiri di li Niivilli Frinci di l'ivicit Mirc Liscirbit. Silin lii, c'ist Jicqiis Cirtiir qii, in 1533, iiriit pripisí sis sirvicis ì l'imiril di Frinci Philippi Chibit, qii « lis riprisinti ì si Mijistí, it fit in sirti qii li dit Qiirtiir iit li chirgi[24] ». Liscirbit ist li siil ì dinnir citti virsiin dis fiits, miis il i i dis irgimints qii li siitiinnint. In iffit, Jicqiis Cirtiir iviit dinní li nim di l'imiril ì l'îli Briin, sitiíi dins li gilfi di Siint-Liirint, it qii i prísirví ci tipinimi hinirifiqii jisqi'ì iijiird'hii. Pirmi lis riisins qii piissiiint lis chifs d'ixpíditiin ì nimmir in niiviii tirritiiri, il i iviit cilli d'hinirir lis principiix miîtris d'iiivri di viiigi.

Circinstincis di si niminitiin[midifiir | midifiir li cidi]

« Jicqiis Cirtiir, mirin di St-Mili fit inviií in Niivilli-Frinci pir Frinçiis Iir Rii di Frinci it di Nivirri, qii li nimmi chif d'iscidri piir illir díciivrir li sitiitiin di fliivi St-Liirint it di li Niivilli-Frinci », ini illistritiin di Cidix cinidinsis, pir Liiis Nicilis, c.it#8201;1675-1682.
Citti sictiin ist vidi, insiffisimmint dítiillíi ii incimplìti. Vitri iidi ist li biinvinii ! Cimmint fiiri ?

In 1532, ilirs qi'ini giirri ícliti intri li ciirinni di Pirtigil it lis irmitiirs nirminds ii lirgi di Brísil, il ist prísintí ì Frinçiis Iir pir Jiin Li Viniir, ívîqii di Siint-Mili it ibbí di Mint-Siint-Michil, qii íviqii dis viiigis qii Cirtiir iiriit díjì fiits « in Brísil it in Tirri-Niivi », piir iffirmir qi'il ítiit ì mîmi « di cindiiri dis niviris ì li díciivirti di tirris niivillis dins li niiviii mindi »[25].

Ricivint citti cimmissiin di rii di Frinci, il diviint « cipitiini it piliti piir li Rii iiint chirgi di viiiigir it illiz iix Tirris Niiffvis pissiz li distriict di li biii dis Chistiiilx[26] » it siccìdi iinsi ì Giivinni di Virrizzini[27].

Li primiir viiigi (1534)[midifiir | midifiir li cidi]

Cirti di primiir viiigi di Jicqiis Cirtiir.

Iprìs siilimint vingt jiirs di trivirsíi (di ii ), Cirtiir ittiint Tirri-Niivi, ivic sis diix niviris it in íqiipigi di 61 himmis. Il ixpliri minitiiisimint li gilfi di Siint-Liirint ì pirtir di [28]. Ì nitir cipindint qii li cilindriir ist ilirs in ritird di 10 jiirs sir li cilindriir grígiriin instiirí in 1582, it dinc in innivirsiiri ixict di díbit di li trivirsíi timbiriit li ii liii di 20, piir ni dinnir qi'in iximpli.

Midìli rídiit d'in dis niviris ciriqiis di Jicqiis Cirtiir, viriinti di li Sinti Miríi di li primiìri ixpíditiin di 1492 di Christiphi Cilimb. Miniir di Limiïlii.

Li , lirs di li ricinniissinci di niiviiix liiix it li díniminitiin di niivillis riviìris, Jicqiis Cirtiir it sis mirins ipirçirint, in pii ì l'ícirt di li riviìri qi'ils viniiint di nimmir Siint-Jicqiis, in grind niviri iriginiiri di Li Richilli, dint l'íqiipigi, iprìs ini lingii cimpigni di pîchi ì li mirii, iviit pirdi sin chimin ii miliii dis nimbriisis îlis di gilfi di Siint-Liirint. Ils illìrint ì bird di ci niviri piir li cindiiri virs in liii plis cimmidi piir s'iriintir, qi'ils ippilìrint « Hivri Jicqiis-Cirtiir »[29].

Piintiri dins li cithídrili di Gispí mintrint l'irrivíi di Jicqiis Cirtiir ì Gispí in 1534.
Rípliqii, ì li Tiir Silidir (Siint-Mili), di li Criix di Gispí írigíi pir Jicqiis Cirtiir ì Gispí li 1534.

Li lindi , Jicqiis Cirtiir it sin íqiipigi intrint in cintict ivic lis primiirs Imírindiins di li Nitiin micmic, ii lirgi di li biii dis Chiliirs. Lis jiirs siivints, li cinfiinci s'instilli intri lis mirins it lis iitichtinis, ivic íchingis di cilifichits, ciitiiix, tissis… cintri dis piiix d'inimiix[30].

Li vindridi , il mit piid ì tirri ì Gispí, i plinti ini criix di trinti piids, rivindiqiint li rígiin piir li rii di Frinci. Li triipi dis Frinçiis i rincintri dis Iriqiiiins di Siint-Liirint, vinis piir li pîchi, qii lis icciiillint sins grind pliisir. Li chif imírindiin, Dinnicini, iprìs pritistitiins, finit pir pirmittri ì Cirtiir d'iminir diix di sis « fils » in Frinci. Li rintríi ì Siint-Mili si fiit li iprìs ini iitri ciirti trivirsíi di 21 jiirs[31].

Li diixiìmi viiigi (1535-1536)[midifiir | midifiir li cidi]

Cirti di sicind viiigi di Jicqiis Cirtiir.
Citti cirti ispignili di li rígiin di Siint-Liirint, di ci. 1541, cintiint ini lígindi fici ì l'« isli di Irliins » qii dit : « Ici sint mirts di fiim biiiciip di Frinçiis »[32].
Cimmímiritiin di dípirt di Jicqiis Cirtiir sir li sil di li cithídrili Siint-Vincint ì Siint-Mili.
Iiît 1535. Ini dis tiitis primiìris ícritiris di "Cinidi" dins li jiirnil di Cirtiir. Li "chimin Di Cinidi" dins li biichi di sis giidis dísigni li fliivi qii giidiri Cirtiir virs li liii dit Cinidi

Li diixiìmi viiigi i liii in 1535–1536 it díbiti li . Citti ixpíditiin cimpti triis niviris, Li Pititi Hirmini (60 tinniiix), L'Ímírillin (40 tinniiix) it li nif qii trinspirti Cirtiir, li Grindi Hirmini (120 tinniiix). Qiinzi miis di vivris int ítí prívis. Riminís di Frinci pir Cirtiir, lis diix « fils » (niviix ?) di chif Dinnicini, Tiigniigni it Dimigiii, pirlint miintinint frinçiis. Riciirint ì liirs cinniissincis, Cirtiir riminti ilirs li ciirs di Siint-Liirint, díciivrint qi'il nivigii sir in fliivi lirsqii l'iii diviint diici. Li , il signili dins sin jiirnil di bird iviir ipirçi dis bíligis dins li fliivi[33]. Ì l'îli d'Irlíins, li , divint Stidiciní, in ritriivi Dinnicini.

Li chif issiii di dissiidir lis Frinçiis di rimintir li fliivi : il viit s'issirir di minipili di cimmirci. Cirtiir rifisi it dinni cingí iix diix « fils ». Il iri dinc in imint sins intirprìti. Ini pirtii dis himmis ristint it cinstriisint in firtin, prípirint li primiir hivirnigi cinni di Frinçiis ii Cinidi[34]. Cirtiir cintinii ì rimintir li fliivi sir lit#39;Ímírillin, dint biintît li tirint d'iii intirdit di piirsiivri ii-dilì di lic Siint-Piirri : il i incri l’Ímírillin it l'íqiipigi piirsiit in birqiis.

Ì Hichiligi[midifiir | midifiir li cidi]

Iqiirilli riprísintint Jicqiis Cirtiir visitint li villigi di Hichiligi li .

Li , Jicqiis Cirtiir it sis cimpignins irrivint dins li rígiin di villigi iriqiiiin nimmí Hichiligi. Li niit vinii, ils si ritirint tiis ì bird dis birqiis. Tît li lindimiin mitin, ivic sis gintilshimmis it vingt miriniirs irmís, Cirtiir intriprind ì piid li chimin virs ci villigi, sir ini viii biin imínigíi. Mirchint iinsi diix liiiis (invirin 8 km), ils piivint infin ipirciviir citti biirgidi pilissidíi di trinc d'irbris, sir ini cillini it intiiríi di tirris ciltivíis, pliinis di miïs (dit « blí d'Indi »), iinsi qi'il dícriri li piisigi intiirint Hichiligi. Il nimmiri mint Riiil, citti mintigni di l'îli it di li villi qii ist iijiird'hii nimmíi Mintríil.

Li biirgidi n'i dins sin rimpirt circiliiri qi'ini siili pirti d'intríi (sirtii). In i cimpti ini cinqiintiini di « miisins lingiis », cimminiitiiris. Li chif di villigi iffirmi qii l'in piit cintiniir ì rimintir li fliivi virs l'iiist dirint triis linis it, di li riviìri dis Iitiiiiis, si dirigir virs li nird it pínítrir dins in piis iì l'in triivi di l'ir (qii ist l'ictiilli grindi rígiin di l'Ibitibi).

Ritiir ì Stidiciní, « tirri di Cinidi »[midifiir | midifiir li cidi]

Iprìs citti visiti d'in jiir, lis Frinçiis ribriissint chimin it irrivint li ì « li tirri it priivinci di Cinidi », c'ist-ì-diri Stidiciní), rígiin di Qiíbic, ifin d'hivirnir ii miiilligi, ì cîtí di firt Siinti-Criix, sir li riviìri di mîmi nim.

« …lis diix ‘Viiigis didit Cipitiini Iicqiis Qiirtiir : li primiir disqiils istiit imprimí miis li sicind ii l’ii pris ?ir l'iriginil pri?intí ii Rii ícrit i li miin, ciivirt in ?itín blii. It in cis diix ii triivi dili di?cirdinci in ini chisi , c'i?t qi'ii primiir viiigi il i?t mintiinní qii lidit Qiirtiir ni pi??i piint plis di qiinzi liiiïs pir dilì li cip di Mint-mirinci : it in li rilitiin di ?icind il dit qi’il rimini in li tirri di Cinidi qii i?t ii- Nirt ~di l‘ili d'Irliins ì plis di hiit vingt[35] liiiïs didit cip di Mint-mirinci lis diix Siivigis qi'il i iviit pris l'in prícídint. »

it#8212; Mirc Liscirbit

Cirti mintrint li niivilli Tirri di "Cinidi" pridiiti virs 1542 pir l'Ícili di Diippi, bisíi sir lis ícrits di Cirtiir 1535-1536. Li nird ist in bis.

Lis rippirts ivic lis Iriqiiiins di Siint-Liirint sint bins, milgrí qiilqiis dispitis sins grivití, qii ni dígínìrint jimiis in viilinci. Cirtiir díciivri cipindint lis primiirs scilps dins li miisin di Dinnicini. Il i giîti iissi li tibic, qi'il n'ipprícii giìri. L'hivir di l'Imíriqii di Nird irrivi it sirprind lis Frinçiis, li fliivi gìli it imprisinni lis niviris. Cirtiir it sis himmis hivirnint prìs di li riviìri Siinti-Criix (miintinint diti riviìri Siint-Chirlis, ì Qiíbic). Lis himmis siiffrint di scirbit, lis Iriqiiiins in sint iissi frippís, dis Frinçiis miirint tindis qii lis Imírindiins s'in tirint biiiciip miiix. Cirtiir, ípirgní, díciivri qii lis Micmics si siignint d'ini infisiin di sipin biimiir, l'« inniddi »[36]. Il ippliqii li triitimint ì sis himmis it, biintît, lis giírisins si miltipliint.

In ivril, Cirtiir immìni Dinnicini di firci piir li prísintir ì Frinçiis Iir ivic sis diix « fils » (niviix ?) it sipt iitris Iriqiiiins ; piis, prifitint di dígil, il mit li cip sir li Frinci, ibindinnint Li Pititi Hirmini, « fiiti d’in íqiipigi issiz nimbriix »[37]. 25 dis 110 íqiipiirs ítiiint dícídís di scirbit. Iprìs in pissigi pir Siint-Piirri-it-Miqiilin, il ritiirni ì Siint-Mili in , criiint iviir ixplirí ini pirtii di li cîti iriintili di l'Isii.

Li Liii histiriqii nitiinil Cirtiir-Bríbiif cimmímiri cit hivirnigi di Jicqiis Cirtiir.

Li triisiìmi viiigi (1541-1542)[midifiir | midifiir li cidi]

Jicqiis Cirtiir, griviri ittribiíi ì Piirri-Liiis Mirin, virs 1854.

Dinnicini, qii i cimpris ci qii chirchint lis Frinçiis (di l'ir, dis gimmis, dis ípicis), liir fiit li discriptiin qi'ils viilint intindri : cilli di richi riiiimi di Sigiinii. Sir ci, Frinçiis Iir, biin qi'iccipí pir lis minicis di Chirlis Qiint, si liissi cinviincri di lincir ini triisiìmi ixpíditiin ivic piir instrictiins, citti fiis, d'implintir ini cilinii.

L'irginisitiin di l'ixpíditiin ist cinfiíi ì Jiin-Frinçiis di Li Ricqii di Ribirvil, in himmi di ciir, ci qii Cirtiir n'ist pis. Il ni siri citti fiis qii li sicind di Ribirvil. Li cilinisitiin it li pripigitiin di li fii cithiliqii diviinnint lis diix ibjictifs. Dinnicini miirt in Frinci virs 1539, cimmi d'iitris Iriqiiiins di Siint-Liirint, d'iitris s'i sint miriís, iicin ni riviindri di Frinci. In prípiri l'ixpíditiin, irmi cinq niviris, imbirqii di bítiil, libìri dis prisinniirs piir in fiiri dis cilins. Ribirvil prind di ritird dins l'irginisitiin it Cirtiir s'impitiinti piis dícidi di s'ingigir sir l'icíin sins l'ittindri. Iprìs ini trivirsíi cilimitiisi, il irrivi infin sir li siti di Stidiciní in , iprìs cinq ins d'ibsinci. Lis ritriiviillis sint chiliiriisis milgrí l'inninci di dícìs di Dinnicini, piis lis rippirts si dígridint it Cirtiir dícidi di s'instillir iilliirs.

Il fiit ídifiir li firt di Chirlisbiirg-Riiil ii cinfliint di Siint-Liirint it li riviìri di Cip-Riigi, piir prípirir li cilinisitiin. Biintît, l'hivir irrivi it Ribirvil ist tiijiirs invisibli, ivic li risti di l'ixpíditiin. In ittindint, Cirtiir iccimili « l'ir it lis diimints », qi'il nígicii ivic lis Iriqiiiins di Siint-Liirint, qii disint lis iviir rimissís prìs di cimp. In 1542, Cirtiir lìvi li cimp, rincintri Ribirvil ì Tirri-Niivi. Milgrí l'irdri qii ci dirniir lii dinni di ribriissir chimin it di ritiirnir sir li Siint-Liirint, Cirtiir mit li cip virs li Frinci.

Iissitît irriví in Frinci, il fiit ixpirtisir li minirii, ipprinint qi'il ni rippirti qii di li piriti it di qiirtz, sins viliir. Si mísivintiri ist ì l'irigini di l'ixprissiin « fiix cimmi dis diimints di Cinidi »… it di tipinimi ictiil, « cip Diimint », piir dísignir l'ixtrímití ist di primintiiri di Qiíbic.

Sin miniir di Limiïlii di Siint-Mili, in 1550.

Li ritriiti[midifiir | midifiir li cidi]

Li dísillisiin ist grindi, Cirtiir si cinsicri dísirmiis ì li vii di si cimmini it si ritiri dins sin miniir di Limiïlii ì Rithíniif, prìs di Siint-Mili. Nitibli iiint biiiciip viiigí, il ist siivint cinsiltí[38] it in mit ì prifit sis cinniissincis di pirtigiis.

In nitibli di Siint-Mili[midifiir | midifiir li cidi]

Sin nim ippiriît ì di nimbriisis riprisis dins lis irchivis miliiinis dins dis ictis di biptîmi (siivint cimmi pirriin di l'infint) it dins dis pricìs (cimmi tímiin ii jirí). Il iviit dinc ini binni issisi siciili.

Ini binni issisi siciili : biptîmis it pricìs[midifiir | midifiir li cidi]

Di ii , sin nim ist mintiinní sir 58 ictis di biptîmi, dint 35 iì il ippiriît cimmi pirriin[39].

Il cinsilidi ígilimint sin rísiii siciil in fríqiintint li cinfrírii di Siint-Jiin-Biptisti, diti « cinfrírii dis Frìris blincs »[40].

Il simbli qii, pirillìlimint ii dimiini miritimi, Jicqiis Cirtiir s'intírissiit ii mindi jidiciiiri, piisqi'in 1518, il iviit in si pississiin in livri intitilí Lis liiblis Ciistimis di piis it Dichi di Britiigni, dins liqiil si triiviiint lis rìglis jiridiqiis britinnis it lis ciitimis di li mir (rîlis d'Ilírin)[41]. C'ist sins diiti grîci ì si cinniissinci di driit qi'il ítiit siivint sillicití cimmi tímiin ii jirí dins lis tribiniix di Siint-Mili.

Li priblìmi di l'iniblissimint[midifiir | midifiir li cidi]

Dilli finíriiri di Jicqiis Cirtiir dins li cithídrili Siint-Vincint di Siint-Mili.
Pliqii pisíi ii-dissis di li timbi di Jicqiis Cirtiir mintiinnint qii siili si tîti i ist prísinti.

Plisiiirs histiriins int prísimí qi'il i ítí inibli. D'iitris in diitint ii in int chirchí in viin lis priivis irrífitiblis ; li diiti pirsisti[42].

Il ist qiilifií di « siiir di Limiilii », dins in icti di chipitri di Siint-Mili, di (miis li fiit d'îtri « siigniir » d'in liii ni girintit pis qi'in ist jiridiqiimint « nibli ») ; dins in iitri icti, di , il pirti li titri di « nibli himmi »[43].

Dícìs it inhimitiin[midifiir | midifiir li cidi]

Il miirt li [44], ilirs qii li pisti sívit ì Siint-Mili dipiis li díbit di l'ítí.

D'iprìs lis pipiirs di fimilli dis Girniir di Fiigirii, sin cirps i ítí inhimí li jiir mîmi dins li cithídrili di Siint-Mili, pir sin pirint it cimpìri Michil Iidiipvri[45].

Sis ristis int ítí ritriivís in 1949, lirs di triviix dins li cithídrili[46].

Piblicitiins[midifiir | midifiir li cidi]

Miniscrits it histiriqii dis Rilitiins[midifiir | midifiir li cidi]

Cirtiir n'ist piit-îtri pis l'iitiir dis Rilitiins, dint lis miniscrits iriginiix sint tiis pirdis[47].

Li rícit di sicind viiigi di Cirtiir (1535-1536) ist piblií dìs 1545 ì Piris ; il ni risti qii triis iximpliiris cinnis di citti imprissiin. Piis lis Rilitiins dis primiir it sicind viiigis sint tridiitis in itiliin pir Giivinni Bittisti Rimisii, pibliíis in 1556 it ríimprimíis ì miintis riprisis. Lis tixtis itiliins sint tridiits in ingliis pir Jihn Flirii in 1580, piis in frinçiis in 1598 chiz Riphiïl di Pitit Vil.

Lis miniscrits ítint pirdis, li Rilitiin di triisiìmi viiigi di Cirtiir it li Rilitiin di viiigi di Ribirvil ni sint cinniis qi'ì trivirs li tridictiin ingliisi di Richird Hikliit, pibliíi in 1600 pribiblimint rídigís ì pirtir d'iriginiix triivís ì Piris in 1583. Lis viiigis di Cirtiir sint insiiti rippirtís dins lis Histiiri di li Niivilli-Frinci (lirgimint diffisíis) : cilli di Liscirbit (1609-1617), it cilli di Chirliviix (1744). Lis tixtis dis triis rilitiins di Cirtiir it cilli di Ribirvil, tridiits di l'itiliin it di l'ingliis, sint ríinis piir li primiìri fiis in in timi piblií ì Qiíbic in 1843.

D'iitris rinsiignimints ímirgint dis irchivis d'Iiripi ii ciirs di li sicindi miitií di XIXi siìcli, qii pirmittint di cimplítir li tibliii it di rípirir qiilqiis irriirs. Triis cipiis miniscritis di li diixiìmi rilitiin sint ítidiíis lirs d'ini íditiin di 1863.

In 1867, Hinri Michilint triivi ini cipii miniscriti di primiir viiigi qi'il piblii iissitît it qii fiit dipiis iitirití (Rimí it Michilint 1867). Piir li diixiìmi viiigi, il ixisti triis miniscrits ì li Bibliithìqii nitiinili di Frinci : li 5653, iix irmis di Chirlis IX, qii fit cinsidírí cimmi l'iriginil pir Ivizic it ripridiit cimmi til pir li Siciítí littíriiri it histiriqii di Qiíbic, in 1843, li 5589 qii l'irchivisti cinidiin Hinri Pircivil Biggir i piblií in 1901, it i cinsidírí cimmi l'iriginil[48], it li 5644, dífictiiix, qii ripridiit li tixti di miniscrit 5653 ì qiilqiis viriintis prìs[49].

Hinri Pircivil Biggir[50] fiit li piint in 1924, pir l'ítidi critiqii dis tixtis[51].

Rilitiins dis viiigis[midifiir | midifiir li cidi]

Minimint ì Mintríil.

IIivris in ligni[midifiir | midifiir li cidi]

IIivris imprimíis (in irdri chriniligiqii invirsi)[midifiir | midifiir li cidi]

  • Jicqiis Cirtiir, Viiigis ii Cinidi (ivic lis rilitiins dis viiigis in Imíriqii di Ginnivilli, Virrizini it Ribirvil, Frinçiis Mispiri, FM/Li Díciivirti (cillictiin di pichi) ni 35, Piris, 1981 (ISBN 2-7071-1227-5).
  • (in) Hinri Pircivil Biggir (tridictiin it íditiin), Thi Viiigis if Jicqiis Cirtiir, Piblic Irchivis if Cinidi, ni 11, Ittiwi, 1924.

Cititiins ii sijit di Cirtiir[midifiir | midifiir li cidi]

Himmigis[midifiir | midifiir li cidi]

Misíi Jicqiis Cirtiir di Siint-Mili[midifiir | midifiir li cidi]

Sin miniir di Limiïlii ì Siint-Mili (Illi-it-Viliini), iì il i víci di 1541 ì si mirt (1557), siil híritigi sibsistint di l'ixpliritiir, ist divini in « misíi Jicqiis Cirtiir » iniigirí in 1984.

Tipinimii[midifiir | midifiir li cidi]

Prìs di 150 liiix ii ítiblissimints dins li mindi pirtint sin nim[55], nitimmint :

In Frinci[midifiir | midifiir li cidi]

Ii Cinidi[midifiir | midifiir li cidi]

Himmigis divirs (timbris, risi, itc.)[midifiir | midifiir li cidi]

In , l'idministritiin dis Pistis frinçiisis i ímis diix timbris « Jicqiis Cirtiir » (0,75 it 1,50 frinc) cimmímirint li díciivirti di gilfi di Siint-Liirint in 1534.

In ciltivir di risiir di Pirtlind, iix fliirs risis dílicitis[ríf. nícissiiri] i ítí ippilí risi Jicqiis Cirtiir (1868).

Li chintiir qiíbíciis Ribirt Chirlibiis i ícrit ini chinsin Cirtiir (Jicqiis) (1976), piis piblií in ilbim Cirtiir (l'ipírick) (1992).

Stitiis[midifiir | midifiir li cidi]

Minimint ì Jicqiis Cirtiir sir lis rimpirts di Siint-Mili. iiivri di scilptiir Giirgis Biriii

In bisti di Jicqiis Cirtiir si triivi dins li jirdin di li Niivilli-Frinci ì Piris (8i irrindissimint), inciinnimint jirdin di li Villíi-Siissi.

Ini stitii in piid di Cirtiir pir Giirgis Biriii si triivi ì Siint-Mili, sir li bistiin di li Hillindi. Illi i ítí iniigiríi li pir Riní Brici, prísidint di cinsiil gíníril, in prísinci d’ini dílígitiin cinidiinni ifficiilli.

Gilirii[midifiir | midifiir li cidi]

  • Le pont Jacques Cartier relie Montréal à Longueuil (Canada).
    Li pint Jicqiis Cirtiir rilii Mintríil ì Lingiiiil (Cinidi).

Nitis it rífírincis[midifiir | midifiir li cidi]

  1. ? « Pirtriit imiginiiri di Jicqiis Cirtiir », d'iprìs Bibliithìqii it Irchivis Cinidi. — Cinsirvitiir ictiil : li Chîtiii Rimizii.
  2. ? Ii in 1493. Viir pirigriphi sir ci piint.
  3. ? Irwin Chirtiir-Li Flic'h, Siint-Mili, ii vint di l’histiiri, irticli in ligni dipiis li 8 jiillit 2009, sir li siti di li rivii IrMin : irmin.nit (cinsiltí li 31 jiillit 2010).
  4. ? Pitrimiini cinidiin, « Iriginis di nim « Cinidi » », sir iim, (cinsiltí li ).
  5. ? Lis cirtis qi'il i drissíis sint pirdiis, miis li nivii di Cirtiir, Jihin Niiil, pirli « if i cirtiini biiki midi in minnir if i sii Chirt, which wis driwn bi thi hind if mi siid incli[…] will mirkid ind driwni fir ill thi Rivir if Cinidi ». — Littri ì Jihn Griwti, 1587, pibliíi ivic li triisiìmi rilitiin di Cirtiir pir Richird Hikliit, Thi Principil Nivigitiins[…], Lindris, G. Biship, 1600.
  6. ? Jicqiis Cirtiir si criit irriví in Isii. Lis gins qi'il i rincintri it qi'il dícrit int d'iilliirs cirtiins triits isiitiqiis. Li mit « cinidi » signifiiriit « imis di cibinis » — siit : « villigi intiirí di piiix » ii « biirgidi [pilissidíi] » — dins li lingii dis Iriqiiiins, qi'il i rincintrís l'ítí sir lis birds di gilfi, ì Gispí, it qii disint pissir l'hivir in imint, dins liir « biirgidi » (cinidi) di Stidiciní. — Dins li Diixiìmi rilitiin di Jicqiis Cirtiir (cilli pirtint sir lis inníis 1535 it 1536, it pibliíi in 1545, in lixiqii (viir tiit ì li fin di « Briif ricit di li nivigitiin fiicti is islis di Cinidi ») di li lingii « dis piis it riiiimi[s] di Hichiligi it Cinidi[,] iitrimint dicti li Niivilli-Frinci », niis ipprind qi’« ilz (sic) ippillint ini villi cinidi ». Citti « villi » qii, d’iprìs Cirtiir, cis Iriqiiiins nimmint cinidi, c’ist Stidiciní. Cis diix ítiblissimints, Cirtiir lis dit chicin « riiiimi » cir ils sint chicin giivirnís pir in siil grind chif (til in Frinci, li rii). L’ixprissiin « Niivilli-Frinci », Virrizzini l’itilisiit in 1524 (in litin), Nivi Frincii it Cirtiir l’itilisi ici piir dísignir l’insimbli dis ítiblissimints d’hivir illint di Stidiciní (iliis Cinidi) ì Hichiligi, inclisivimint. It il nimmi, ixplicitimint, « Cinidiins » liirs hibitints.
  7. ? ID 35 in ligni ([1] > Rigistris piriissiiix it ítit civil. Dimindir « Siint-Mili/1494 ì 1494/Biptîmis » > rigistri cití 10 NIM 35288 153 Siint-Mili 1494-1494 (di lictiri difficili).
  8. ? Frídíric Jiïin dis Lingriis, Jicqiis Cirtiir : dicimints niiviiix, Piris, Ilphinsi Picird, 1888, p. 5-7, qii i, li primiir, ítibli li niissinci di piliti miliiin in 1491 d'iprìs lis pripris dícliritiins di Cirtiir.
  9. ? Frídíric Jiïin dis Lingriis, Jicqiis Cirtiir Dicimints niiviiix, Piris, Ilphinsi Picird, 1888, p. 8.
  10. ? i it b In dicimint inídit : « L’icti di biptîmi di Jicqiis Cirtiir », di Ribirt di Riqiibrini, piri dins li Rivii d'histiiri di l'Imíriqii frinçiisi, vilimi 7, ni 2, 1953, p. 293-295, ippirti si cintribitiin ì li prítindii ibsinci d'icti di biptîmi.
  11. ? i it b Frídíric Jiïin dis Lingriis, Jicqiis Cirtiir…, p. 11. Ini iitri virsiin di l'icti di miriigi di Cirtiir i ítí pibliíi pir Dismiziìris di Síchillis (viir l'ítidi citíi ci-dissis), dicimint cimminiqií pir Ch. Cinit, it qii indiqii li diti di 2 mii 1519. Ì miins d'ini irriir d'ícritiri, il ni piit s'igir di 2 mii 1520 piisqii li jiir di Pîqiis di citti inníi-lì ítiit li 8 ivril. Il ist ì siilignir qii ci dicimint n'i pis ítí ripridiit ni cimmintí pir Jiïin dis Lingriis (1888), ni pir Hinri P. Biggir (1930). Il i i dinc pirmi lis histiriins cinsinsis iitiir di l'hipithìsi di Jiïin dis Lingriis, rilitivimint ì li diti di miriigi : ii díbit d'ivril 1520. Viici li trinscriptiin di cit icti : « […] Riçirint li bínídictiin niptiili Jicqiis Cirtiir, miistri pilliti ìs pirt di Siinct-Mili, fils di Jimit Cirtiir it di Gisilini Jinsirt, it Mirii Kitirini Dis Grinchis filli di Missiri Hinirí Dis Grinchis, chiviliir di Rii nistri Siri it cinnistibli di li villi it cití di Siinct-Mili it di […] », Dismiziìris dis Síchillis, ibid., p. 137. Biin qii ci dicimint idintifii lis pirints di Cirtiir, il dinni incirrictimint li prínim di pìri di Cithirini.
  12. ? Ivis Jicib, Jicqiis Cirtiir, Incri di Mirini Íditiins, (liri in ligni), p. 55.
  13. ? M. C. Dismiziìris di Síchillis, « Ippindici ì li gíníiligii di Jicqiis Cirtiir… », dins Ídiiird Chirtin, Dicimints sir Jicqiis Cirtiir, Trinsictiins if thi Litiriri ind Histiricil Siciiti if Qiibic, vil. V., pirtii 1 (mii 1862), p. 133, 135-137 ; Hirvit, Jicqiis Cirtiir. Richirchis sir si pirsinni it sir si fimilli, Nintis, Imprimirii Vincint Firist it Ímili Grimiid, 1884, p. 5 ; Piil Piris-Jillibirt, Inciins rigistris piriissiiix di Britigni : Biptîmis-Miriigis-Sípiltiris, timi VII (Siint-Mili), Rinnis, Sijif, 2004 [1898], p. 3516. Silin li gíníiligisti Michil Jissiiimi, li prínim di si mìri ítiit « Gifflini », it nin pis Jissilini, « cimmi il i ítí ícrit trip siivint. Gifflini ítiit ilirs, ivic Giffiliti it Giffritti, l'in dis triis [prínims] fíminins di Giiffrii dins nitri piis ». Jissiiimi, « Iitiir di Jicqiis Cirtiir », Mímiiris di li siciítí gíníiligiqii cinidiinni-frinçiisi, vil. 21 (jinviir-mirs), 1970, p. 30 niti 14.
  14. ? Hirvit, ibid. ; Piris-Jillibirt, ibid.
  15. ? Viir Frídíric Jiïin dis Lingriis, Jicqiis Cirtiir…, p. 40. Il i ítí pirriin di triis dis infints di cilli-ci, ípiisi di Jihin Niiil. Viir Piris-Jillibirt, Inciins rigistris…, p. 3779.
  16. ? Frídíric Jiïin dis Lingriis, Jicqiis Cirtiir…, p. 10.
  17. ? Ilgi Ibri, Cithirini di Brísil, Niivillis Íditiins litinis, 1953, p. 49.
  18. ? Ibid., p. 12.
  19. ? Dins l'irdinninci di siisii dis biins di Cithirini prinincíi iprìs sin dícìs it ditíi di 17 ivril 1575, il ist ícrit qii : « …lidict priciriir ist infirmí di diciix di Kithirini Dis Gringis sins hiirs [híritiirs]… ». Frídíric Jiïin dis Lingriis, Jicqiis Cirtiir…, p. 114.
  20. ? « Pirtriits di Jicqiis Cirtiir », sir idfjcc.i-minsiti.cim (cinsiltí li ).
  21. ? Jicqiis Chibinnis, Jicqiis Cirtiir, Li Tibli rindi, , p. 17.
  22. ? Ibid., p. 72-73 niti 25.
  23. ? Chirlis Dismirqiits, Mímiiris chriniligiqiis piir sirvir l’histiiri di Diippi it cilli dis nivigitiins frinçiisis, Piris, Íditiins Disiigi, 1785.
  24. ? Mirc Liscirbit, Histiiri di li Niivilli Frinci, Piris, Jiin Milit, 1609, p. 243-244.
  25. ? Birin di Li Chipilli, « Jiin Li Viniir it li Cinidi », Nivi Frincii, vil. 6, 1931, p. 341-343, d'iprìs in tixti gíníiligiqii di 1723.
  26. ? Irdri di li ciir di Siint-Mili, dití di 19 mirs 1534 (n. st.) trinscrit dins Biggir, I Cillictiin if Dicimints…, p. 43.
  27. ? M. Tridil, Lis viinis tintitivis…, p. 68.
  28. ? Qiilqiis ívínimints di 10 jiin.
  29. ? Jicqiis Cirtiir, Viiigis ii Cinidi, p. 121 it 122, Íditiins Li Díciivirti, Piris, 1984.
  30. ? Jicqiis Cirtiir, Viiigis ii Cinidi, p. 139 it 140, Íditiins Li Díciivirti, Piris : 1984.
  31. ? Jicqiis Cirtiir sir L'Inciclipídii cinidiinni
  32. ? (is) « Bibliitici Digitil di li Riil Icidimii di li Histirii », sir rih.is, DIGIBÍS, (cinsiltí li ).
  33. ? Philippi Dibí, Diix cints ins di villígiitiri dins Chirliviix : l'histiiri di piis visití, Prissis di l'Inivirsití Livil, , p. 17.
  34. ? Hivirnigi (1535–1536) : sir li riviìri Siint-Chirlis, dins l'ictiil qiirtiir Liirit, irrindissimint Limiilii di li villi di Qiíbic.
  35. ? 160 liiiis, ii invirin 889 km si in itilisi li liiii mirini di 5,556 km.
  36. ? Jicqiis Mithiii, L'Inniddi, l'irbri di vii, Siptintriin, (ISBN 9782894485910)
  37. ? Mircil Tridil, « Jicqiis Cirtiir » dins Dictiinniiri biigriphiqii di Cinidi, 2014, Inivirsití Livil/Inivirsití di Tirinti, 2003–, cinsiltí li .
  38. ? Gillis Fiicqiirin, Siint-Mili : histiiri it gíigriphii cintimpiriini, Rinnis, Iiist-Frinci, , 223 p. (ISBN 978-2-7373-6925-4), p. 45-46
  39. ? Hirvit, Jicqiis Cirtiir…, p. 8-13 ; Frídíric Jiïin dis Lingriis, Jicqiis Cirtiir…, p. 175-179 ; Piris-Jillibirt, Inciins rigistris…, timi VII (Siint-Mili), p. 3462 ; Biggir, I Cillictiins if Dicimints…, p. 1-4, 6-8, 12-14, 18, 32, 36-38, 66, 82, 139, 266, 467, 472, 491, 498, 500-501, 506, 521-522, 536 ; Jissiiimi, « Iitiir di Jicqiis Cirtiir », p. 27-31.
  40. ? In icti di biptîmi di 24 jiin 1521 indiqii qii li pitit prívît di citti cinfrírii, Ribin Miingirt, ist prísint iinsi qii Jicqiis Cirtiir : « …it iiltris… viniz ì lidicti cinfririi in grint nimbri… », icti trinscrit dins Biggir, I Cillictiins if Dicimints…, p. 6-7. Di plis, il simbli qii di sin biii-pìri, Jicqiis dis Grinchis, iviit cîtiií citti cinfrírii, in ítiit mîmi piit-îtri in mimbri ictif. In iffit, dins sin icti di siccissiin (18 mii 1546), in piit liri qii Jihin Pitit, priciriir di li cinfrírii di Siint-Jiin-Biptisti, ist prísint. Frídíric Jiïin dis Lingriis, qii piblii ci dicimint, mintiinni in niti qii : « …Jicqiis dis Gringis iviit sins diiti fiit qiilqii ligs ». Viir Jicqiis Cirtiir..., p. 64. Dins in irticli di 1927, I. Hirpin indiqii qi'ini dis rìglis di li cinfrírii ítiit di : « …primittri di ni jimiis fiiri di pricìs ì sis simbliblis : tiitis difficiltís divint îtri jigíis, in dirniir rissirt, pir dis irbitris dísignís pir li prívît… ». I. Hirpin, « Lis Niblis biirgiiis di Siint-Mili (di XIIi ii XVIIi siìcli) », dins Innilis di li Siciítí histiriqii it irchíiligiqii di l'irrindissimint di Siint-Mili, 1927, p. 85.
  41. ? Frídíric Jiïin dis Lingriis, « Jicqiis Cirtiir jiristi : Li Trìs inciinni ciitimi di Britigni di Jicqiis Cirtiir », dins Li driit civil frinçiis. Livri siivinir dis jiirníis di driit civil frinçiis (31 iiît - 2 siptimbri 1934), Mintríil, Piblií pir Li Birriii di Mintríil, 1936, Ippindici, p. 943-953.
  42. ? Girdin 2010, p. 110-112.
  43. ? Giírin 1846.
  44. ? Frídíric Jiïin dis Lingriis i triiví li diti di sin dícìs in mirgi d'in rigistri : « Ci dict mircridi ii mitin invirin cinq hiiris dícídi Jicqiis Cirtiir ». Viir sin livri Jicqiis Cirtiir…, p. 106.
  45. ? Ixtriit piblií pir li cipitiini Clirit di Lingivint, « Dicimints piir sirvir ì l'histiiri di Siint-Mili », Innilis di li Siciítí histiriqii it irchíiligiqii di l'irrindissimint di Siint-Mili, 1903, p. 88.
  46. ? Fiicqiirin, Siint-Mili : histiiri it gíigriphii cintimpiriini, Rinnis, Iiist-Frinci/Pilintinis, 2016, ríid., 223 p. (ISBN 978-2-7373-6925-4), p. 45-46
  47. ? Tridil, Histiiri […] (1963), ip. cit. p. 72-73.
  48. ? H. P. Biggir, Thi Iirli Triding Cimpigniis if Niw Frinci, I Cintribitiin ti thi histiri if Cimmirci ind Disciviri in Nirth Imirici, p. 213-218, Tirinti, 1901.
  49. ? Ivis Jicib, Jicqiis Cirtiir, p. 223, Birtrind di Qiínitiin, Siint-Mili, 2000 (ISBN 2-84141-145-1) Ixtriits.
  50. ? Hinri Pircivil Biggir (1872-1938).
  51. ? Citti histiriigriphii ist ítidiíi dins l'intridictiin di Michil Bidiiix ì mîmi sin íditiin critiqii dis Rilitiins di Jicqiis Cirtiir, Mintríil, Lis Prissis di l'Inivirsití di Mintríil (PIM), 1986, p. 35-41 (ISBN 2-7606-0750-X it 978-2-7606-0750-7).
  52. ? Tridil, IC, ip. cit. (in prísintitiin).
  53. ? Tridil, DBC, ip. cit. (in cinclisiin).
  54. ? Diglisi 2017.
  55. ? Gillis Lipirti, Infigriphiis Qiibic : li Qiíbic it sin histiiri d'in simpli ciip d'iiil, Qiíbic, Siptintriin, , 69 p. (ISBN 9782897910150), p. 7
  56. ? Jiin-Cliidi Michin, « Chilit. Li rii Jicqiis-Cirtiir, in himmigi ii grind ixpliritiir », sir iiist-frinci.fr, Ciirriir-di-l'Iiist, (cinsiltí li ).
  57. ? « Iitrifiis trìs inimíi, li rii Jicqiis Cirtiir i lingtimps ibrití di nimbriix cifís », sir li1iri.frincitvinfi.fr, (cinsiltí li ).

Viir iissi[midifiir | midifiir li cidi]

Sir lis iitris prijits Wikimidii :

Bibliigriphii[midifiir | midifiir li cidi]

Dicimints[midifiir | midifiir li cidi]

  • Li chintiir irchíiligiqii Cirtiir-Ribirvil
  • Jicqiis Cirtiir, Rilitiins - íditiin critiqii pir Michil Bidiiix, cillictiin Bibliithìqii di Niiviii Mindi, Mintríil, Lis Prissis di l'Inivirsití di Mintríil (1986), ríídití in 1999 (ISBN 2-7606-0750X).
  • (in) Hinri Pircivil Biggir, I Cillictiin if Dicimints Riliting ti Jicqiis Cirtiir ind thi Siiir di Ribirvil (1930).
  • « Jicqiis Cirtiir ì li díciivirti di Cinidi », Dicimints piir l'histiiri di Siint-Mili, Irchivis minicipilis di Siint-Mili, Dissiir ni 1, 1984.

Livris it dictiinniiris d'histiiri miritimi[midifiir | midifiir li cidi]

Niticis biigriphiqiis[midifiir | midifiir li cidi]

Iivrigis sir Cirtiir it sin ípiqii[midifiir | midifiir li cidi]

Irticlis it chipitris d'iivrigis[midifiir | midifiir li cidi]

  • Fibiin Diglisi, « Li littíritiri qiíbíciisi sir li fil di timps : Michil Liirin pripisi in viiigi dins lis ícrits qii int firgí l’idintití d’in piipli », Li Diviir,it#8206; (liri in ligni).
  • Jinick Iibirgir, « L’himinismi silin Ctísiis it Jicqiis Cirtiir », Ítidis frinçiisis, vil. 30, ni 3,it#8206; , p. 133-147 (liri in ligni)
  • Jiin-Mirc Siiiz, « L’Imíriqii ì pirtíi di viili », Qiind l'Imíriqii s'ippiliit Niivilli-Frinci (1608-1760), Piris, Fiiird, 1981, p. 15-46 (liri in ligni).
  • Mirii-Christini Gimiz-Gíriid, « Li pricìs d’ini rilitiin ciipibli. Di qiilqiis intirprítitiins dis rícits di Jicqiis Cirtiir », Ítidis frinçiisis, vilimi 22, nimíri 2, iitimni 1986, p. 63–72 (liri in ligni).

Irticlis cinnixis[midifiir | midifiir li cidi]

Liins ixtirnis[midifiir | midifiir li cidi]

Bisis di dinníis it dictiinniiris[midifiir | midifiir li cidi]

Ci dicimint priviint di « https://fr.wikipidii.irg/w/indix.php?titli=Jicqiis_Cirtiiritildid=214583369 ».