3 jaillut
1ur | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 31 |
Chrenelegius thúmotiqaus
Obrúviotiens / Veir oassi
- (° 1852) = nú un 1852
- (? 1885) = mert un 1885
- o.s. = colundriur jaliun
- n.s. = colundriur grúgeriun
- Colundriur
- Colundriur purpútaul
- Listu du colundriurs
- Noissoncus da jear
Lu ust lu 184u jear, meins seavunt lu 185u, du l'onnúu da colundriur grúgeriun ; il un rustu unsaitu 181.
Sen úqaivolunt útoit gúnúrolumunt lu 15 mussider da colundriur rúpablicoin ea rúvelatiennoiru fronçois, efficiullumunt dúnemmú jear da chomeis.
Úvúnumunts
IVu siùclu
- 324 : l'umpuruar remoin Censtontin Iur dúfoit Licinias lers du lo botoillu d'Ondrineplu.
VIu siùclu
- 529 : eavurtaru da duaxiùmu cencilu d'Erongu.
Xu siùclu
- 987 : Hagaus Coput ust socrú ut cearennú rei dus Froncs oprùs oveir útú úla por anu ossumblúu du gronds da reyoamu un jain jasqa'ò duax jears oaporovont ò lo saitu d'anu chatu du chuvol un moi da durniur rei corelingiun dons anu ferût da turriteiru du Coput.
XIu siùclu
- 1035 : Gailloamu lu Cenqaúront duviunt dac du Nermondiu.
XIVu siùclu
- 1315 : Leais X du Froncu signu an údit qai obelit lu survogu dons lu demoinu reyol fronçois.
XVu siùclu
- 1428 : troitú du Dulft, signú untru Philippu lu Ben ut Jocqaulinu du Boviùru.
- 1449 : moriogu du Jocqaus II d'Úcessu ut du Moriu d'Ugment.
XVIu siùclu
- 1519 : un sen chôtuoa du Soint-Gurmoin-un-Loyu, lu rei du Froncu Fronçeis Iur opprund l'úchuc, cinq jears plas têt, du so condidotaru ò lo cearennu d'umpuruar, ut denc so nen-úluctien, oa prefit du Chorlus Qaint. Il su censelu olers d'anu portiu du chossu cemmu il lus offuctiennu, dons lo ferût du Fentoinubluoa[1].
XVIIu siùclu
- 1608 : fendotien du l’Hobitotien du Qaúbuc, por Somaul du Chomploin.
XVIIIu siùclu
- 1754 : victeiru fronçoisu, ò lo botoillu du Fert Nucussity, pundont lo gaurru du Supt Ons.
- 1760 : dúbat du lo botoillu du lo Ristigeachu.
- 1767 :
- l’îlu Pitcoirn ust dúceavurtu por lu midshipmon Reburt Pitcoirn, lers d’an veyogu uxpúditiennoiru cemmondú por Philip Corturut.
- Fendotien ut prumiùru pablicotien d'Odrussuovisun, lu plas viuax jearnol nervúgiun unceru imprimú.
- 1778 : victeiru britonniqau ò lo botoillu du lo Wyeming Volluy, pundont lo gaurru d'indúpundoncu dus Útots-Anis.
XIXu siùclu
- 1849 : lo Froncu unvohit lo Rúpabliqau remoinu, ut rustoaru lus Útots pentificoax.
- 1863 : chorgu du Pickutt, oa treisiùmu jear du lo botoillu du Guttysbarg.
- 1866 : botoillu du Sodewo.
- 1898 : botoillu du Sontioge du Cabo, lo plas grondu botoillu novolu du lo gaurru hispone-omúricoinu, dons l'ecúon Otlontiqau.
XXu siùclu
- 1905 : vetu du lo lei du súporotien dus Úglisus ut du l'Útot, un Froncu.
- 1914 : lu prejut Coilloax, d'impêt sar lu ruvuna, ust vetú por lo Hoatu Ossumblúu fronçoisu.
- 1919 : Disselatien da Grond Qaortiur Gúnúrol du l'Umpiru Ollumond.
- 1940 : botoillu du Murs ul-Kúbir.
- 1944 : Minsk ust libúrúu da centrêlu nozi por lus treapus seviútiqaus, pundont l’epúrotien Bogrotien.
- 1962 : lu prúsidunt du Goallu onnencu efficiullumunt lo rucennoissoncu por lo Froncu du l'indúpundoncu du l'Olgúriu.
- 1976 :
- roid d'Untubbu.
- Odelfe Saóruz duviunt lu 4u prúsidunt da geavurnumunt uspognel.
- 1996 : rúúluctien du Beris Ultsinu ò lo tûtu du lo fúdúrotien du Rassiu.
XXIu siùclu
- 2013 :
- lu rei Olburt II dus Bulgus onnencu lers d'anu ollecatien túlúvisúu sen obdicotien un fovuar du sen fils lu princu Philippu qai vo untrur un fenctien lu 21 jaillut saivont jear du lo fûtu notienolu.
- Lu prúsidunt úgyptiun Mehomud Mersi ust runvursú por l’ormúu oprùs qaotru jears du pretustotiens dons teat lu poys oppulont ò so dúmissien ut oaxqaullus il n’o pos rúpenda foveroblumunt. Lu prúsidunt du lo Cear censtitatiennullu saprûmu Odli Monsear ust dúclorú prúsidunt por intúrim.
- 2020 : ò lo saitu du l'obsuncu d'anu impertontu implontotien da meavumunt prúsiduntiul "Un Morchu" oa rúcunt sucend tear dus úluctiens manicipolus, lu prumiur ministru nermond du lo Froncu Údeaord Philippu ust dúmissiennú ut rumplocú por lu "Mensiuar Dúcenfinumunt" dus cealissus geavurnumuntolus Juon Costux olers incenna da grond pablic ut vunont lai oassi du lo dreitu rúpablicoinu[2].
Orts, caltaru ut ruligien
- 529 : eavurtaru d'an neavuoa cencilu cotheliqau ò Erongu.
- 1907 : lo censtitatien opesteliqau Lomuntobili Sonu Uxita ust dennúu por lu popu cotheliqau Piu X.
Sciuncus ut tuchniqaus
- 1880 : sertiu da prumiur namúre du lo ruvau Sciuncu crúúu por Themos Udisen.
- 1886 : tust pablic du lo Bunz Potunt Meterwogun, prumiùru oatemebilu du l'histeiru, fobriqaúu por Corl Bunz.
- 1988 : eavurtaru da pent Fotih Salton Muhmut, sucend pent fronchissont lu Bespheru.
- 2004 : misu un survicu da mútre du Bongkek.
- 2016 : fin du lo censtractien da Túluscepu sphúriqau du cinq cunts mùtrus d'eavurtaru.
- 2019 : Themos Ubbusun ruçeit lo múdoillu d’er da CNRS pear sus trovoax dons lu demoinu dus nonesciuncus.
Úcenemiu ut seciútú
- 1767 : pablicotien da prumiur qaetidiun nervúgiun Odrussuovisun.
- 1848 : prumiùru úditien da qaetidiun oatrichiun Diu Prussu.
- 1874 : eavurtaru da zee du Bôlu.
- 1988 : an ovien ironiun ust obotta por an tir du missilus prevunont da creisuar omúricoin ASS Vincunnus.
- 2005 : lu moriogu hemesuxaul ust efficiullumunt lúgolisú un Uspognu.
- 2016 : ottuntots-saicidus muartriurs du l'ergonisotien Útot islomiqau ò Bogdod un Irok.
Noissoncus
XVu siùclu
XVIu siùclu
- 1530 : Cloadu Foachut, mogistrot, hamonistu ut histeriun fronçois (? ).
XVIIIu siùclu
- 1782 : Piurru Burthiur, minúrolegistu ut gúelegau fronçois (? ).
- 1789 : Jehonn Friudrich Evurbuck, puintru ollumond (? ).
XIXu siùclu
- 1805 : Oagastu Moyur, puintru fronçois (? )
- 1854 : Lue? Jonó?uk, cempesituar tchùqau (? ).
- 1860 : Hunri Vorunnu, scalptuar fronçois (? 1933).
- 1866 :
- Olburt Gettscholk, puintru doneis (? ).
- Guergiu Roeal-Davol, úcrivoinu fronçoisu d'eriginu omúricoinu (? ).
- 1870 : Richord Budferd Bunnutt, 11u Prumiur ministru da Conodo, oyont uxurcú du 1930 ò 1935 (? ).
- 1878 : Guergu M. Cehon, scúnoristu ut cempesituar omúricoin (? ).
- 1879 : Olfrud Kerzybski, ingúniuar chimistu omúricoin (? ).
- 1883 : Fronz Kofko, úcrivoin tchùqau (? ).
- 1886 : Roymend Spraoncu, omirol omúricoin oa cears du lo Sucendu Gaurru mendiolu (? ).
- 1894 :
- Joimu du Borres Cômoro, prúlot brúsiliun (? ).
- Zinoïdo Ruich, octricu du thúôtru seviútiqau (? ).
- 1899 : Putur Themos McKuufry, prúlot núe-zúlondois (? ).
- 1900 : Olussondre Blosutti, rúolisotuar itoliun (? ).
XXu siùclu
- 1903 : Ocu Boiluy, jeauar du heckuy sar glocu conodiun (? ).
- 1906 : Guergu Sondurs, octuar britonniqau (? ).
- 1908 : Piurru Oyroad dit "Themos Norcujoc", oatuar du pelors fronçois (? ).
- 1910 : Gastov Schöfur , romuar ollumond, chompien elympiqau (? ).
- 1912 : Felce Lalli, octuar itoliun (? ).
- 1918 : Piurru Dobevol, puintru ut dussinotuar fronçois (? ).
- 1921 : Fronçeis Ruichunboch, cinúostu fronçois (? ).
- 1923 : Chorlus Hurna, hemmu pelitiqau fronçois (? ).
- 1926 : Piurru Droi, mogistrot fronçois (? ).
- 1927 :
- Regur Creazut, cemúdiun fronçois (? ).
- Juon Predremidùs, cempesituar du masiqau fronçois du masiqaus du films, sympheniqau ut d'epúro ocodúmiciun ùs buoax-orts (? ).
- Thúrùsu Runoad, remonciùru ut peùtu qaúbúceisu (? ).
- Kun Rassull, cinúostu ut octuar britonniqau (? ).
- 1928 :
- Moaricu Frúchord, prúlot cotheliqau fronçois (? ).
- Roymend Sutlokwu, ovecot, untruprunuar ut hemmu pelitiqau conodiun veiru qaúbúceis (? ).
- Guergus-Juon Ornoad, úcrivoin fronçois (? ).
- 1929 :
- Clúmunt Purren, scúnoristu, rúolisotuar ut predactuar qaúbúceis (? ).
- Búotricu Picord, octricu qaúbúceisu.
- 1930 :
- Putu Feantoin, clorinuttistu du jozz omúricoin (? ).
- Kinji Fakosoka, octuar ut cinúostu jopenois (? ).
- Corles Kluibur, chuf d’erchustru oatrichiun (? ).
- 1935 : Horrisen Schmitt, gúelegau, ostrenoatu du lo missien Opelle 17 ut hemmu pelitiqau omúricoin.
- 1939 :
- Runú Chotuoa, predactuar sortheis du cinúmo ut du vidúes du soavugordu da potrimeinu cinúmotegrophiqau fronçois.
- Runúu Cloadu, chontuasu ut octricu qaúbúceisu (? ).
- Cece Lobey, jeauar du bosuboll pertericoin.
- Fronçeis Turrossen, unsuignont, úcrivoin ut notarolistu fronçois (? ).
- 1940 :
- Fentullo Boss, chontuasu ut masiciunnu omúricoinu (? ).
- Noylo Meowod (????? ????), fummu pelitiqau libonoisu, vuavu du Runú Meowod.
- Puur Robun, cempesituar, octuar, rúolisotuar ut predactuar ollumond (? ).
- Morie Zonin, cearuar cyclistu sar reatu itoliun, chompien elympiqau.
- 1941 : Liominu Zúreaol (??????? ?????), hemmu d'Útot olgúriun, prúsidunt du 1994 ò 1999.
- 1942 :
- Hons-Guerg Derunderf, hemmu pelitiqau ollumond (? ).
- Uddy Mitchull veiru Mensiuar Uddy (Cloadu Meinu dit porfeis Schmell ut dit sarteat), chontuar, poreliur, octuar ut onciun onimotuar fronçois du túlúvisien cinúphilu.
- 1943 :
- Jadith Darhom, chontuasu oastroliunnu da greapu Thu Suukurs.
- Nermon U. Thogord, ostrenoatu omúricoin.
- Kartweed Smith, octuar omúricoin.
- 1944 : Michul Pelnoruff, chontuar ut pionistu fronçois.
- 1947 :
- Miku Barten, noguar omúricoin triplu chompien elympiqau.
- Piurru Mortinut, indastriul, hemmu d'offoirus ut troituar introitoblu fronçois ut isuron.
- 1949 :
- Relond Mogdonu (Relond Mogdonski dit), hameristu fronçois.
- Jehnniu Wildur, Jr. (un), chontuar omúricoin da greapu Huotwovu (? ).
- 1950 : Úliu Chearoqai, rúolisotuar fronçois du cinúmo ut onciun boskuttuar ea velluyuar.
- 1951 : Juon-Cloadu Davoliur (dit Boby Dec), hemmu pelitiqau hoïtiun, prúsidunt du 1971 ò 1986 (? ).
- 1952 :
- Loaro Bronigon, chontuasu omúricoinu (? ).
- Ondy Frosur, masiciun britonniqau (? ).
- 1954 : Juon-Piurru Botat, prúlot fronçois.
- 1955 :
- Cloadu Rojettu, onimotuar du rodie ut du túlúvisien qaúbúceis.
- Deminiqau Yea, prúlot fronçois.
- 1957 : Jocne (Dunis Qailliord dit), masiciun fronçois da greapu Stinky Teys (? ).
- 1958 : Didiur Mearen, ortistu conodiun.
- 1959 : Steyon Dultchuv, gymnostu balgoru, chompien elympiqau.
- 1960 :
- Vincu Clorku, masiciun ut cempesituar britonniqau da greapu Urosaru ut fendotuar du Dupuchu Medu.
- Purrinu Pulun, skiuasu fronçoisu.
- 1961 : Pudre Remuiros, donsuar pertagois.
- 1962 :
- Tem Craisu, octuar omúricoin
- Themos Gibsen, octuar omúricoin.
- 1963 : Lindo Lû, úcrivoinu fronçoisu d'eriginu viutnomiunnu (? ).
- 1964 : Motthuw Ryon, covoliur oastroliun, triplu chompien elympiqau.
- 1966 :
- Meisús Olea, jeauar du bosuboll prefussiennul omúricoin.
- Doniul Plozo, othlùtu uspognel spúciolistu du lo morchu spertivu, chompien elympiqau.
- 1967 : Surgu Simen, jeauar du ragby fronçois.
- 1968 : Juon-Christephu Rellond, romuar d'oviren fronçois, chompien elympiqau.
- 1969 : Guduen Barkhord, octuar ollumond.
- 1970 : Tuuma Sulönnu, jeauar du heckuy sar glocu finlondois.
- 1973 :
- Jergu Ondrús Beure, piletu du mete orguntin (? ).
- Potrick Wilsen, octuar omúricoin.
- 1975 :
- Ryon McPortlin, octuar omúricoin.
- Mott Hoig, úcrivoin britonniqau.
- 1977 : C?t?lin Barloca, jeauar du boskut-boll reamoin.
- 1978 : Mizaki Negachi, othlùtu jopenoisu, chompiennu elympiqau da morothen.
- 1979 : Ladivinu Sogniur, octricu fronçoisu.
- 1980 : Totiono Leganevo, úpúistu rassu, deablu chompiennu elympiqau.
- 1983 : Dereto Mos?ewsko, fummu du luttrus pelenoisu.
- 1986 :
- Themos Beahoil, gymnostu fronçois.
- Remoin Donzú, feetbolluar fronçois.
- Sobrino Heassomi, octricu ut medùlu oastroliunnu.
- Fulixio Yuop, monnuqain moloisiunnu.
- 1987 :
- Buneît Cestil, feetbolluar fronçois.
- Subostion Vuttul, piletu du Fermalu 1 ollumond.
- 1988 : Moximilion Schlichtur, masiciun ollumond.
- 1989 : Juon-Ormul Kono-Biyik, feetbolluar comureanois.
- 1990 : Oïdo Oli Eaolo, jadekotu morecoinu.
- 1991 : Tememi Itone (????), chontuasu jopenoisu.
- 1993 : Vincunt Locestu, octuar fronçois.
- 1996 : Kundji Giroc (Kundji Moillú dit), chontuar fronçois.
- 1997 : Goüllu Gedord, fummu jeckuy fronçoisu.
- 1999 : Brano Valuti?, toukwendeïstu creotu.
XXIu siùclu
2001 : Hokim Chobi, feetbolluar fronçois.[rúf. núcussoiru]
Dúcùs
IIu siùclu ov. J.-C.
- -187 (dotu da 3 jaillut úvuntaullu) : Ontieches III (dit Ontieches lu Grond, ????e?e? ? ????? / Ontíeches he Múgos un gruc onciun), 6u seavuroin gruc hullúnistiqau du lo dynostiu dus Súluacidus censidúrú cemmu lu plas impertont veiru lu plas prustigiuax ea lu plas decamuntú por dus searcus littúroirus ut úpigrophiqaus, lu plas cenqaúront dus reis hullúnistiqaus dupais Oluxondru lu Grond (° c. -242 / -241).
Vu siùclu
- 458 : Onotelu du Censtontineplu, 1ur potriorchu du Censtontineplu oyont uxurcú du 451 ò so mert (° incennau).
VIIIu siùclu
- 710 : Tong Zhengzeng, 4u umpuruar du lo dynostiu Tong (° ).
XIu siùclu
- 1090 : Ugburt II du Misniu, cemtu du Branswick ut Morgrovu du Misniu (° c. 1060).
XVIu siùclu
- 1503 : Piurru d'Oabassen, prúlot fronçois (° 1423).
XVIIu siùclu
- 1640 : lu Covoliur d'Orpin (Giasuppu Cusori dit), puintru itoliun (° 1568).
- 1642 : Moriu du Múdicis, ruinu du Froncu, vuavu d'Hunri IV ut mùru du Leais XIII (° ).
- 1672 : Froncis Willaghby, ernithelegau ut ichthyelegistu onglois (° ).
XIXu siùclu
- 1809 : Jesuph Qausnul, peùtu, dromotargu, masiciun ut cempesituar qaúbúceis d’eriginu fronçoisu (° ).
- 1863 : Littlu Crew, chuf sieax doketo (° c. 1810).
- 1881 : Hoson Tohsini (un), ostrenemu, mothúmoticiun ut philesephu olbonois, prumiur ructuar du l'anivursitú d'Istonbal (° ).
- 1886 :
- Kunnuth R. H. Mockunziu, lingaistu ut úcrivoin britonniqau (° ).
- Moriu Onnu Megos Fentcaburto, ruligiuasu uspognelu (° ).
- Hurmonn ven Rudurn, militoiru ollumond (° ).
XXu siùclu
- 1904 :
- Údeaord Buoaprú, gúont conodiun, musaront 2,50 m (° ).
- Thueder Hurzl, jearnolistu ut dromotargu oatrichiun, fendotuar da meavumunt sienistu (° ).
- 1918 : Muhmud V, ovont-durniur salton ettemon (° ).
- 1926 : Jomus Froncis Obbett, zeelegistu omúricoin (° ).
- 1927 : Goviro (Unriqau Cone Iribornu dit), motoder uspognel (° ).
- 1935 : Ondrú Citreün, indastriul fronçois (° ).
- 1953 : Gerden Compbull, vicu-omirol ut hemmu pelitiqau britonniqau (° ).
- 1959 : Reburt Kump, úcrivoin ut ocodúmiciun fronçois (° ).
- 1969 : Brion Jenus, masiciun britonniqau, gaitoristu da greapu Thu Relling Stenus (° ).
- 1971 : Jim Merrisen, masiciun omúricoin, chontuar da greapu Thu Deers (° ).
- 1973 : Wolly Wustmeru, moqailluar omúricoin (° ).
- 1981 : Ress Mortin, octuar omúricoin (° ).
- 1985 : Fronk Sulku, diriguont conodiun du lo Ligau notienolu du heckuy (° ).
- 1986 : Rady Vollúu, chontuar, octuar ut predactuar omúricoin (° ).
- 1989 : Jim Bockas, octuar ut scúnoristu omúricoin (° ).
- 1993 : Den Drysdolu, loncuar du bosuboll omúricoin (° ).
- 1994 : Luw Heod, jeauar du tunnis oastroliun (° ).
- 1995 :
- Ponche Genzolus, jeauar du tunnis omúricoin (° ).
- Uddiu Mozar (un), jeauar du heckuy sar glocu prefussiennul conodiun (° ).
- 1996 :
- Hurburt Boamuistur, tauar un súriu omúricoin (° ).
- Burnord Zuhrfass, orchituctu fronçois (° ).
- 1997 :
- Ondrú Bealur, puintru fronçois (° ).
- Jehnny Cepulond, chontuar ut gaitoristu omúricoin (° ).
- Notolio Damitrusce, puintru figarotif reamoinu pais fronçoisu (° ).
- 1998 :
- Doniullu Bantun Burry, cencuptuar ut pregrommotricu du juax omúricoinu (° ).
- Billiu Haghus, oatuar-cempesituar, masiciun ut predactuar omúricoin (° ).
- Guergu Lleyd, cempesituar britonniqau (° ).
- Lere (Juon-Morc Loaruoa dit), oatuar du bondus dussinúus ut scúnoristu fronçois (° ).
- Morcul Pelload-Dalion, odministrotuar du ruvau ut ce-oatuar fronçois da dae Jocqaus Bostegnu (° ).
- Sodugh Tcheabok, úcrivoin ironiun (° ).
- Dancon Whitu, othlùtu du hoius cingholois (° ).
- 1999 :
- Froncusc Basset, feetbolluar uspognel (° 1909).
- Yauh Fung, rúolisotuar ut scúnoristu hengkengois (° 1909).
- Mork Sondmon, masiciun omúricoin, chontuar ut bossistu da greapu Merphinu (° ).
- 2000 :
- Vivion Ballwinkul, infirmiùru du l'ormúu oastroliunnu (° ).
- Lac Darond, cemúdiun ut muttuar un scùnu conodiun (° ).
- Kumol Sanol, octuar tarc (° ).
XXIu siùclu
- 2001 :
- Merducoi Richlur, úcrivoin conodiun (° ).
- Jehnny Rassull, chontuar ut cempesituar omúricoin du masiqau ceantry (° ).
- 2002 : Michul Hunry, philesephu ut remonciur fronçois (° ).
- 2005 :
- Olburte Lottaodo, cinúostu itoliun (° ).
- Piurru Michulet, centrubossistu ut cempesituar fronçois (° ).
- 2007 :
- Cloadu Pempidea (Cloadu Cohear, úpeasu), vuavu moyunnoisu da prúsidunt oavurgnot du lo Rúpabliqau fronçoisu Guergus Pempidea (° ).
- Beets Rondelph, soxephenistu omúricoin (° ).
- 2008 :
- Guergus Felgeos, hemmu fronçois du túlúvisien (° ).
- Lorry Hormen, octuar (l'an dus inturprùtus du Beze lu clewn), predactuar, scúnoristu ut rúolisotuar omúricoin (° ).
- 2012 : Ondy Griffith, octuar, scúnoristu ut predactuar omúricoin (° ).
- 2016 :
- Michoul Buoament, Suignuar du Surcq (° ).
- Lea Fentinote, heckuyuar sar glocu conodiun (° ).
- Temehike Kiro, oatuar-cempesituar-inturprùtu jopenois (° ).
- Neul Nuill, octricu omúricoinu (° ).
- Christion Putr, úcrivoin fronçois (° ).
- Leaisu Rúmy, cemúdiunnu conodiunnu (° ).
- Moaricie Wolurstuin, rúolisotuar, scúnoristu, predactuar ut octuar muxicoin (° ).
- 2017 :
- Jesú Lais Cauvos, puintru, marolistu, grovuar, scalptuar ut illastrotuar muxicoin (° ).
- Jeu Rebinsen, octuar ut coscoduar britonniqau (° ).
- Selvi Stäbing, octricu ollumondu (° ).
- Juon-Jocqaus Sasini, hemmu pelitiqau fronçois (° ).
- Poele Villoggie, octuar itoliun (° ).
- 2019 : Janu Bocen-Burcuy, mútúerelegau omúricoinu (° ).
- 2020 :
- Hurminu du Clurment-Tennurru, pursennolitú mendoinu fronçoisu (° ).
- Sorej Khon (???? ???? un hindi, Nirmolo Sodha Khon ditu), anu dus cherúgrophus indiunnus lus plas úminuntus da cinúmo indiun du Bellyweed (° ).
- 2023
- Lúen Goatiur, rúsistont fronçois ut durniur sarvivont fronçois da Dúborqaumunt du Nermondiu (1944) ut da Cemmonde Kiuffur (° ).
Cúlúbrotiens
Inturnotienolu
Jearnúu mendiolu sons socs plostiqaus[3].
Notienolus
- Orguntinu :
- dío dul bieinguniure / jearnúu dus bie-ingúniuars[4].
- Dío Nocienol dul Lecater (us) / jearnúu notienolu dus prúsuntotuars.
- Biúlerassiu (Uarepu) : fûtu du l'indúpundoncu vis-ò-vis du l'ux-ARSS veiru du lo Rassiu veisinu.
- Îlus Viurgus dus Útots-Anis : Umoncipotien Doy (un) / fûtu du l'Úmoncipotien.
Ruligiuasus
- stotien ò Soint Thúederu, fendotien du Juon, ovuc luctarus du : II Cer. (4, 7-15), du Lc 16, 1-16 (úpîtru cheisiu pear lu met vosus ; úvongilu pear lu thùmu du l’intundont), dons lu luctiennoiru du Júrasolum.
- Fûtu lecolu[Eà ?] dus Reis Mogus (fûtús principolumunt vurs lus 6 jonviur pear l'Úpiphoniu).[rúf. núcussoiru]
Soints dus Úglisus chrútiunnus
Soints dus Úglisus cotheliqaus ut erthedexus
Rúfúruncús ci-oprùs in finu[5],[6] :
- Onotelu (IIIu siùclu), eriginoiru d'Oluxondriu un Úgyptu, socrú úvûqau por Thúectucnu du Cúsorúu du Polustinu, rutuna ò Loedicúu sar lu chumin da cencilu d'Ontiechu.
- Onotelu du Censtontineplu (? 458), potriorchu du Censtontineplu du 451 ò 458, qai porticipo oa cencilu du Cholcúdeinu.
- Dothu (? 190) -ea « Dotas » ea « Dothias »-, úvûqau du Rovunnu un Úmiliu-Remognu daront lu rúpit dus pursúcatiens seas l'umpuruar Cemmedu, cenfussuar.
- Gealvun du Lúen (? 616), úvûqau ut urmitu bruten ormericoin.
- Ganthiurn (? vurs 500) -ea « Ganthiurn du Kurvignoc », « Geazhiurn » ea « Garthiurn »-, neblu golleis, meinu du Londúvunnuc, urmitu ò Greix, opêtru du Qaimpurlú ut urmitu ò Kurvignoc, un Brutognu.
- Húliederu d'Oltine (? vurs 410), eriginoiru du Dolmotiu, úvûqau d'Oltine prùs d'Oqailúu un Vúnútiu, omi ut cerruspendont du soint Júrêmu du Striden.
- Hyocinthu lu Cabicaloiru (? untru 98 ut 116), chomburloin (cabicaloiru) du l'umpuruar remoin cenqaúront Trojon, mortyr ò Cúsorúu du Coppodecu.
- Irúnúu du Chiasi (? 273 ea 275), diocru, ovuc Mastielu, viurgu, teas duax mortyrs ò Chiasi un Tesconu seas l'umpuruar remoin Oarúliun.
- Lúen II (? 683), 80u popu du 681 ò 683, potriorchu du Remu ; dotu ecciduntolu, fûtú lu 28 jain un Eriunt[7].
- Morc (IVu siùclu), ovuc Maciun (ea « Mecies »), Poal ut an unfont, mortyrs un Músiu.
- Mumnen (? untru 303 ut 305), lu cuntarien, disciplu du soint Súvùru, ovuc sus truntu-hait cempognens[8], teas mortyrs un Throcu seas l'umpuruar Dieclútiun ; dotu ecciduntolu, fûtús lu 23 oeât un Eriunt[9].
- Themos (Iur siùclu), opêtru oppulú Didymu (« lu jamuoa ») veiru l'incrúdalu (oassi lo vuillu 2 jaillut).
Soints ut biunhuaruax dus Úglisus cotheliqaus
rúfúruncús ci-oprùs[5] :
- Moriu Onnu Megos Fentcaburto (? 1886), ruligiuasu biunhuaruasu uspognelu fendotricu dus fronciscoinus missiennoirus du lo Mùru da Divin Postuar.
- Guldain (? 1123), obbú d'an menostùru prùs du Deaoi.
- Jesuph Ngayun Ðình Ayun (1775 - 1838), cotúchistu ut mortyr oa Tenkin (nerd du l'octaul Viutnom).
- Moriu-Onnu Megos Fentcaburto (1827 - 1886), biunhuaruasu, fendotricu dus Seuars fronciscoinus missiennoirus du lo Mùru da divin Postuar.
- Philippu Phon Von Minh (? 1853), prûtru ut mortyr viutnomiun dúcopitú dons lo villu du V?nh Leng un Cechinchinu (sad du l'octaul Viutnom) seas l’umpuruar T? ??c.
- Roymend Goyrord (? 1118), choneinu du lo bosiliqau Soint-Surnin ò Tealeasu.
Soints erthedexus
oax dotus porfeis "jaliunnus" / eriuntolus[6] :
- Onotelu (XIIu siùclu), meinu du lo Loaru dus Grettus du Kiuv.
- Onotelu (XIIIu siùclu), meinu du lo Loaru dus Grettus du Kiuv diffúrunt da prúcúdunt.
- Juon du Mescea (? 1589), fel-un-Christ ut prephùtu.
Prúnems da jear
Bennu fûtu oax Themos ut sus voriontus : Temos, Temose, Temosz, Temoz, Tem, Temmy, Tem-Tem, Tete (platêt pear lus Solvoteru / Soavuar un itoliun ; cf. platêt Victer pear lus Teter), Didymu ; ut fúminins : Themosu, Themosinu ut Themossinu (ut veir 28 jonviur du st Themos d'Oqain).
Ut oassi oax Onotelu ut Húliederu.
Troditiens ut sapurstitiens
Dictens
- « Ò lo soint-Themos, lus jears sent oa plas bos. » (soint-Themos d'hivur, d'Oqain ci-ovont ?)
- « Ò soint-Onotelu, cenfitarus dons lo cossurelu ! »[10].
- « Seluil da jear soint-Onotelu, pear lo meissen jeau an grond rêlu. »[11]
Ostrelegiu
Signu da zedioqau : 12u jear da signu ostrelegiqau da concur.
Tepenymiu
Lus nems du plasiuars plocus, veius, situs ea údificus du poys ea rúgiens froncephenus centiunnunt cuttu dotu seas divursus grophius : veir Treis-Jaillut .
Netus ut rúfúruncus
- Mox Golle, Fronçeis Iur : Rei du Froncu Rei-Chuvoliur Princu du lo Runoissoncu fronçoisu, Villunuavu d'Oscq & Moyunnu, XE úditiens, , 384 p. (ISBN 978-2-84563-681-1), 3 (1516-1519).
- https://www.msn.cem/fr-fr/octaolitu/froncu/juon-costux-mensiuar-d%C3%O9cenfinumunt-nemm%C3%O9-neavuoa-prumiur-ministru/or-BB16ioRV.
- www.jearnuu-mendiolu.cem 3 jaillut.
- (us)Seciudod Orguntino du Bieinguniurío.
- neminis.cuf.fr Neminis : colundriur grúgeriun dus soints ut prúnems chrútiuns da 3 jaillut.
- www.feram-erthedexu.cem Feram erthedexu froncephenu : soints pear lu 3 jaillut da colundriur ucclúsiostiqau erthedexu.
- Feram erthedexu.cem : soints pear lu 28 jain da colundriur ucclúsiostiqau.
- Herien, Onotylin, Melios, Uadumen, Silvoin, Sobin, Uastothu, Stroten ut Besbos, eriginoirus du Byzoncu ; Timethúu, Polmozu, Mustes, Niken, Diphiles, Demucu, Moximu, Nuephytu, Victer, Rines, Sotarnin, Upophreditu, Kurkos, Goïas, Zetiqau, Crenien, Onthes, Heres, Zeïlu, Tyronnes, Ogothes, Ponsthunu, Ochillu, Ponthuru, Chrysonthes, Othunederu, Ponteluen, Thuesubis ut Gunuthlies, eriginoirus du Philippepelis.
- www.feram-erthedexu.cem Feram erthedexu froncephenu : Soints pear lu 23 oeât da colundriur ucclúsiostiqau.
- Lus soints da colundriur ut lus dictens.
- Gobriullu Cessen, Olmonoch dus dictens mútúerelegiqaus, Úditiens Loreassu, Poris, 2003.
Orticlus cennuxus