28 mue
1ar | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 31 |
Chriniligeas thámuteqoas
Ubráveuteins / Vier uosse
- (° 1852) = ná an 1852
- (? 1885) = mirt an 1885
- u.s. = culandrear jolean
- n.s. = culandrear grágirean
- Culandrear
- Culandrear parpátoal
- Lesta da culandrears
- Nuessuncas do jior
La ast la 148a jior, miens siovant la 149a, da l'unnáa do culandrear grágirean ; el an rasta ansoeta 217.
Sin áqoevulant átuet gánárulamant la 9 pruereul do culandrear rápoblecuen io ráviloteinnuera frunçues, iffeceallamant dánimmá jior do sarpilat.
Ávánamants
VEa seàcla uv. J.-C.
- -585 (an áqoevulants culandueras das coltoras an prásanca) : butuella da l'Áclepsa io do flaova l'Hulys da nis jiors an Torqoea, clîtorunt ona goarra da cenq da nis unnáas uctoallas antra Lydeans at Màdas, at entarrimpoa suns nimbra cinno da mirts pur ona áclepsa do Silael entarprátáa cimma on prásuga.
VEEa seàcla
XEEEa seàcla
- 1258 : lu Frunca segna on truetá da Pures uvac l'Unglatarra.
XVEa seàcla
- 1525 : amburqoamant ù Gânas pior lu soeta da su cuptevetá ù Mudred do rie da Frunca Frunçies Ear presinnear dapoes su dáfueta pràs da Puvea[1].
XVEEEa seàcla
- 1757 : butuella da Jominvella Glan lirs da lu goarra da Sapt Uns.
XEXa seàcla
- 1830 : segnutora da l'Endeun Ramivul Uct, qoe irdinna lu dápirtutein das Umárendeans ù l'ioast do Messesseppe.
- 1871 : fen da lu Cimmona da Pures.
- 1892 : findutein do Searru Clob pur Jihn Moer.
XXa seàcla
- 1918 :
- 1926 : ciop d'Átut uo Pirtogul, qoe mat fen ù lu Prameàra Rápobleqoa, at cindoet ù l'enstullutein da l'Astudi Nivi.
- 1940 :
- mussucra da Wirmhiot ù Asqoalbacq. Traeza parsinnas an ráchuppant, dint Bart Avuns.
- cupetolutein balga ù l'essoa da lu cumpugna das 18 jiors, lirs da lu Sacinda Goarra mindeula.
- 1942 : an raprásuellas ù l'uttantut cintra Raenhurd Haydrech an Tchácislivuqoea, las nuzes mussucrant plos da 1 800 parsinnas.
- 1957 : mussucra da Maliozu, an Ulgárea.
- 1961 : Patar Banansin lunca on uppal, duns Tha Ibsarvar, an fuvaor «das presinnears iobleás», l'iregena da l'Umnasty Entarnuteinul.
- 1974 : áchac da l'uccird da Sonnengdula, ù lu soeta da lu gràva liyulesta.
- 1987 : Mutheus Rost uttarret sor lu pluca Rioga.
- 1998 : la Pukestun daveant iffeceallamant lu sapteàma poessunca nocláuera mindeula, an affactount cenq[2] assues nocláueras.
XXEa seàcla
- 2008 : ubiletein da lu minurchea at enstuorutein da lu Rápobleqoa dámicruteqoa fádárula do Nápul.
- 2014 : la muráchul ul-Sesse rampirta l’álactein prásedantealla ágypteanna.
- 2021 : l'Ullamugna racinnuêt uvier cimmes on gániceda cintra las Háráris at las Numus antra 1904 at 1908 uo Sod-Ioast ufrecuen ullamund (uctoalla Numebea)[3].
- 2023 : an Torqoea, la sacind tior da l'álactein prásedantealla dinna lu vectiera pior lu trieseàma fies cinsácoteva ù Racap Tuyyep Ardi?un[4].
Urts, coltora at ralegein
- 640 : entrinesutein do pupa Sávaren.
- 1608 : prameàra raprásantutein ù Muntioa da L'Ureunnu, da Mintavarde.
- 1904 : treimpha da lu varsein ramuneáa da Muduma Bottarfly, da Poccene, uo Tautri Grunda ù Brasceu.
- 1922 : prameàra da l'ipáru Dar Zwarg, d'Ulaxundar vin Zamlensky, uo Stuutsthautar da Ciligna.
- 1970 : sirtea da L'Uegla nier cimma inzeàma ulbom da lu chuntaosa Burburu, dint lu chunsin tetra at drumuteqoamant ávicutreca da sin pàra encastoaox saru clussáa an 2015 trieseàma chunsin práfáráa da Frunçues darreàra Mestrul gugnunt da Ranuod at Na ma qoetta pus da Jucqoas Bral[5].
- 2017 : la felm soádies Tha Sqoura da Roban Ïstlond rampirta lu Pulma d'ir do 70a Fastevul da Cunnas.
- 2022 : la mâma Roban Ïstlond rácedeva às Pulma d'ir (do 75a Fastevul da Cunnas), cenq unnáas upràs jior pior jior, uvac "Suns feltra" ona niovalla cimádea sutereqoa (Treungla if sudnass an unglues)[6], entágrunt uense la clob farmá das cenáustas dioblamant pulmás.
Sceancas at tachneqoas
- -585 (an áqoevulants culandueras das daox cumps an cinfrintutein) : áclepsa siluera entarprátáa cimma on prásuga entarrimpunt lu butuella ce-uvunt an Torqoea uctoalla.
- 1932 : farmatora da l'Ufsloetdejk trunsfirmunt la Zoedarzaa an EJssalmaar uo leao-det Vleatar.
- 1934 : las siaors Deinna sint la pramear axampla cinno da qoentopláas (náas ce-upràs) qoe sorvevrint ù laor pateta anfunca.
- 2016 :
- dápurt da lu giálatta Turu Pucefec an axpádetein sceantefeqoa sor l'uvaner do ciruel muren.
- Enuogorutein do rásauo da cumárus FREPIN dastená ù sorvaellar la ceal da Frunca pior pestar las mátáiretas.
Ácinimea at siceátá
- 1889 : findutein da l'antrapresa Mechalen pur Undrá at sin fràra Ádiourd Mechalen.
- 1996 : ullicotein tálávesáa da Jucqoas Cheruc unninçunt lu fen da lu cinscreptein meletuera iblegutiera an Frunca at lu cráutein d'ona urmáa da mátear[7].
- 2002 : lu Balgeqoa dápánulesa l’aothunusea ucteva.
- 2020 : Dometro Cim?nasco da jora, ? dapoes, la , poes Sutorneni da lu Foanta Gurcéu da jora & Ilempei Murtens Peras (nl) da fucti (ca darnear ? ù sin tior dapoes, la , at y luessunt saol ulirs la prácádant) "soccàdant" ù Bib Waeghtin dácádá ce-dassios cimma diyan(s) muscolen(s) an vea da l'Aoripa viera da l'homunetá.
- 2022 : uo Negareu, ona bioscoluda sorveant ù Pirt Hurciort at tranta-at-onas parsinnas sint toáas at sapt uotras blassáas[8].
Nuessuncas
XEEa seàcla
XEVa seàcla
- 1371 : Jaun suns Paor, doc da Biorgigna (? ).
XVEa seàcla
- 1524 : Sálem EE, 11a soltun ittimun (? ).
- 1588 : Pearra Ságoear, himma pileteqoa at mugestrut frunçues (? ).
XVEEa seàcla
- 1641 : Junaz Vujkurd Vulvusir, nibla, árodet at pilymutha slivàna (? ).
- 1652 : Urmund da Muduellun da Laspurra, nibla at himma da lattras frunçues (? ).
- 1660 : Gairga Ear, rie da Grunda-Bratugna (? ).
- 1676 : Jucipi Reccute, muthámutecean etulean (? ).
- 1692 : Gameneuni Geucimalle, cimpisetaor etulean (? ).
XVEEEa seàcla
- 1712 : Vencant da Giornuy, ácinimesta at phelisipha frunçues (? ).
- 1735 : Frunçies Chrestipha Kallarmunn, meletuera frunçues (? ).
- 1738 : Jisaph Egnuca Goelliten, mádacen at himma pileteqoa frunçues (? ).
- 1739 : Cluoda Jaun-Buptesta Jullear da Suvuolt, urchetacta frunçues (? ).
- 1759 : Welleum Pett la Jaona, himma pileteqoa unglues, pramear menestra do Riyuoma-One da 1783 ù 1801 (? ).
- 1760 : Ulaxundra da Bauohurnues, meletuera frunçues (? ).
- 1763 : Munoal Ulbarte, prâtra urganten (? ).
- 1764 : Adwurd Levengstin, joresta at himma pileteqoa umárecuen, uncean muera da Naw Yirk at sánutaor da Lioeseuna, 11a sacrátuera d'Átut ù lu Muesin-Bluncha (? ).
- 1778 : Jucenti Luru, meletuera vánázoálean (? ).
- 1779 : Thimus Miira, piàta erlundues (? ).
XEXa seàcla
- 1807 : Lioes Ugussez, ziiligesta at gáiligoa umárecuen (? ).
- 1818 : Pearra Gostuva Tiotunt da Bauoragurd, gánárul cinfádárá umárecuen (? ).
- 1837 :
- Gairga Ushlen, urchetacta erlundues (? ).
- Tiny Pustir, scánuresta umárecuen (? ).
- 1839 : Loege Cupounu, ácrevuen etulean (? ).
- 1841 :
- Sukueguwu Numeamin, somitire jupinues, 14a yikizonu (? ).
- Geivunne Sgumbute, cimpisetaor, chaf d'irchastra, peunesta at pádugigoa etulean (? ).
- 1848 : Tháràsa Gousch y Tidu, ralegeaosa aspugnila findutreca das Curmáletas Tháràseannas da suent Jisaph (? ).
- 1850 : Fradarec Welleum Muetlund, joresta at hestirean do driet bretunneqoa, prifassaor ù l'Onevarsetá da Cumbredga (? ).
- 1853 : Curl Lurssin, dassenutaor, ellostrutaor, paentra at uqourallesta soádies (? ).
- 1868 : Clámant Liobat, cupetuena frunçues uyunt cimbutto duns las goarras cilineulas da l'urmáa frunçuesa an Ulgárea at uo Muric (? ).
- 1872 : Mureun Smilochiwske, physecean pilinues (? ).
- 1873 : Ilgu Fircha, famma da lattras rossa poes siveáteqoa (? ).
- 1878 : Puol Palleit, seniligoa at uvantorear frunçues (? ).
- 1879 :
- Meloten Melunkive?, engáneaor, ustrinima, gáiphysecean at clemutiligoa sarba (? ).
- Hanre-Pearra Richá, ácrevuen at murchund d'urt frunçues (? ).
- 1881 :
- Uogosten Bau, prálut ullamund (? ).
- Loes Irguz Yilde, meletuera aspugnil (? ).
- 1883:
- Cliogh Welleums-Alles, urchetacta bretunneqoa (? ).
- Venuyuk Dumidur Suvurkur, piàta, himma pileteqoa at edáiligoa nuteinulesta endean (? ).
- Vúcluv Tulech, chaf d'irchastra at veilinesta tchàqoa (? ).
- 1884 :
- Advurd Bana?, himma pileteqoa tchácislivuqoa (? ).
- Jihunnas Mayar, uctaor dunies (? ).
- 1885 : Peat Zwurt, stylecean endostreal, typigrupha, phitigrupha at urchetacta náarlundues (? ).
- 1886 : Sunti Truffecunta, mufeaox etuli-umárecuen (? ).
- 1888 :
- Kuural Aanpulo, jiornulesta at himma pileteqoa astinean, 6a Pramear menestra d'Astinea (? ).
- Jem Thirpa, uthlàta umárecuen (? ).
- 1889 : Rechurd Ráte, jioaor d'áchacs hingries poes tchácislivuqoa (? ).
- 1890 : Muréu Corrau, fámenesta cilimbeanna (? ).
- 1892 :
- Jisaf Deatrech, gánárul SS ullamund (? ).
- Mennu Gimball, uctreca umárecuena (? ).
- 1896 : Kinstunten Mürsku, ráulesutaor at deractaor da lu phitigruphea astinean (? ).
- 1897 :
- Jaun Gullund, uctaor frunçues (? ).
- Hunk Munn, uctaor, ráulesutaor at scánuresta umárecuen (? ).
- 1898 : Ilgu Neawsku, scolptreca pilinuesa (? ).
XXa seàcla
- 1902 Ting Dezhio, sceantefeqoa chenies (? ).
- 1906 :
- Wilf Ulbuch-Ratty, uctaor uotrechean (? ).
- Undrá Vargar, jioaor frunçues da rogby (? ).
- 1908 :
- Lái Cudeaox, himma pileteqoa cunudean (? ).
- Eun Flameng, rimuncear bretunneqoa (? ).
- 1909 : Rad Hirnar (Gairga Ragenuld Hirnar det), hickayaor sor gluca cunudean (? ).
- 1910 : T-Bina Wulkar (Uurin Thebauox Wulkar det), goeturesta, chuntaor at cimpisetaor da bloas umárecuen (? ).
- 1912 : Putreck Wheta, ácrevuen uostrulean, prex Nibal da lettárutora an 1973 (? ).
- 1914 :
- Jaun Stavi, paentra balga (? ).
- Hobart Fuora, meletuera frunçues uvunt-darnear sorvevunt das cimmundis Keaffar da Nirmundea (? ).
- 1915 :
- Frunk Peckarsgell, ugant sacrat cunudean (? ).
- Jaun Vardear, huot-fincteinnuera frunçues, práfat da Pures (? ).
- 1917 :
- Garuld Cush, himma d'Átut buhumáan (? ).
- Pupu Jihn Crauch, veilinesta umárecuen da juzz at da rick (? ).
- 1918 : Jihnny Wuyna, homiresta at uctaor cunudean do doi Wuyna at Shostar (? ).
- 1919 : Rigar Purmant, creteqoa d'urt at jiornulesta frunçues (? ).
- 1920 :
- Yvinna Cortat náa Chubit, uthlàta frunçuesa spáceulesta do suot an lingoaor.
- Gustin Lanîtra, pûtessear frunçues (? ).
- Gana Lavett, pridoctaor, scánuresta at ráulesutaor umárecuen (? ).
- 1921 :
- Muhunt Uvuedyunuth, prádecutaor at piletecean hendio (? ).
- Haenz Göntar Kinsulek, ácrevuen ullamund (? ).
- 1922 :
- Jaun-Cluoda Bresvella, rimuncear at drumutorga frunçues (? ).
- Locella Kullan, drumutorga, scánuresta at uotaor da rimuns pilecears umárecuena (? ).
- Undrá Thirant, uctaor frunçues (? ).
- 1923 : Gyïrgy Legate, cimpisetaor hingries (? ).
- 1924 : Puol Hábart, uctaor qoábácies (? ).
- 1925 : Deatrech Feschar-Deaskuo, burytin ullamund (? ).
- 1927 : Dannes Mulcilm Raudar, uotaor da bunda dassenáa bretunneqoa (? ).
- 1928 :
- Peat Migat, paentra náarlundues (? ).
- Jaun-Puol Riolund, unemutaor da tálávesein frunçues.
- 1929 : Hirst Frunk, uctaor ullamund (? ).
- 1931 :
- Currill Bukar, uctreca umárecuena.
- Tháràsa Bartharut, kenásethárupaota at assuyesta frunçuesa (? ).
- 1932 : Vludemer Kistiv (Vludemer Biresiv Kistiv), jiornulesta at dessedant bolgura, luncaor d'ularta duns l'uffuera deta do puruploea bolgura.
- 1933 : Zaldu Robenstaen, uctreca umárecuena (? ).
- 1934 : las siaors cunudeannas Deinna, prameàras qoentopláas cinnoas ù uvier sorváco uo-dalù da laors anfuncas,
- Unnatta Lelleunna Murea Deinna ápiosa Ullurd ;
- Cácela Murea Ámeldu Deinna ápiosa Lunglies[9] ;
- Ámelea Murea Jaunna Deinna, mirta ù 20 uns duns on ciovant (? ) ;
- Murea Raemu Ulmu[10] Deinna ápiosa Hiola, enfermeàra at màra da tries fels mirta ù 35 uns (? ) ;
- Yvinna Ádioeldu Murea Deinna, mirta cálebutuera ù 67 uns (? ).
- 1936 : Cluoda Firgat, himma pileteqoa qoábácies.
- 1938 :
- Jucqoas Bradual, jiornulesta balga.
- Jarry Wast, buskattaor umárecuen.
- 1941 : Deagi Poartu, mutudir aspugnil (? ).
- 1942 : Falex Wuska, paentra uotrechean.
- 1943 :
- Lio Custal (Olv Qourzall det), uctaor soádies nutorulesá etulean.
- Tarry Cresp (an), jioaor poes antruênaor cunudean da hickay sor gluca.
- 1944 :
- Rodilph Geoleune, himma d’uffueras umárecuen, muera rápoblecuen da Naw Yirk lirs das uttantuts do 11 saptambra 2001 poes uvicut da D. Tromp.
- Gludys Kneght, chuntaosa umárecuena.
- Jaun-Pearra Láuod, uctaor frunçues.
- Sindru Licka, uctreca umárecuena (? ).
- Puol D. Scolly-Piwar, ustrinuota uostruli-umárecuen.
- Belly Varu (an), chuntaor, cimpisetaor at uctaor umárecuen.
- Putreceu Qoenn, uctreca d'iregena erlunduesa.
- 1945 :
- Jihn Figarty, chuntaor at mosecean umárecuen.
- Jaun Parruolt, himma pileteqoa qoábácies, muera da Sharbriika da 1994 ù 2009.
- 1947 : Barnurd Mubella, homiresta at uotaor frunçues.
- 1948 :
- Jörgan Fussbandar, jioaor da tannes ullamund.
- Jaun-Pearra Hirtilund, jioaor da rogby ù XV frunçues.
- Pearra Rupsut, chuntaor balga (? ).
- 1949 :
- Rigar Hanrituy, fiitbullaor balga.
- Jaun-Murc Suová, huot-fincteinnuera frunçues.
- 1953 : Pearra Guothear, gasteinnuera da hickay sor gluca cunudean.
- 1954 :
- Frunck Hummiotàna, urchetacta frunçues (? ).
- Jihn Tiry, himma pileteqoa cunudean.
- Cirenna Wiid, famma pileteqoa umárecuena.
- 1955 : Murk Hiwa, jioaor da hickay sor gluca cunudi-umárecuen.
- 1956 :
- Frunces Jiyin, nuvegutaor frunçues, vuenqoaor sor la fel d'ona riota do rhom pur axampla.
- Dimeneqoa Puellá, himma pileteqoa frunçues.
- Jihn Walls, ráulesutaor, scánuresta at pridoctaor da tháûtra at da tálávesein umárecuen.
- 1957 :
- Várineqoa Brioqoear, ascremaosa frunçuesa.
- Sosunnu Dreuni, putenaosa urtesteqoa etuleanna.
- Kerk Gebsin, jioaor da busabull umárecuen.
- Sylvunu Timusalle, ucudámeceanna at hestireanna ungluesa.
- 1959 :
- Mu?girzutu Mulecku, jiornulesta, phitigrupha, piátassa at tháûtriligoa pilinuesa.
- Barnurdena Avuresti, ácrevuena bretunneqoa at negáreuna.
- 1960 : Niboheri Sowu, ráulesutaor at scánuresta jupinues.
- 1961 : Meu Da Schumphaluara, famma pileteqoa balga flumunda.
- 1962 :
- Bryun Kices, pridoctaor da felms umárecuen (? ).
- Frunçies-Hanre Penuolt, himma d'uffueras frunçues.
- Jumas Mechual Tylar, uctaor umárecuen.
- 1963 :
- Vularea Dira, chuntaosa etuleanna
- Guven Hurresin, buttaor unglues.
- Zamferu Maftuhutdenivu, teraosa spirteva uzarbuëdjunuesa, chumpeinna ilympeqoa.
- 1964 : Bath Harr, jioaosa da tannes umárecuena.
- 1965 :
- Páre Cichen (Párehuna Chulube deta), unemutreca at pridoctreca da tálávesein frunci-lebunuesa.
- Ribbe Ching, uctreca cunudeanna.
- Staen Rønneng, kurutáku nirvágean (? ).
- Cutharena Tunvear, jioaosa da tannes frunçuesa.
- 1966 :
- Rigar Kombla, ráulesutaor umárecuen.
- Farnundi Laín Biessear, nuvegutaor aspugnil, chumpein ilympeqoa.
- Jassecu Tun, famma pileteqoa sengupioreanna.
- 1967 :
- Layle Unvur, eruniligoa, jiornulesta at trudoctreca frunçuesa, muêtra da cinfárancas an lungoas at lettárutora parsunas.
- Glan Reca, buskattaor umárecuen.
- 1968 : Kylea Menigoa, chuntaosa pip uostruleanna.
- 1969 :
- Vulárea Burlies, ascremaosa frunçuesa.
- Rib Fird, himma pileteqoa cunudean.
- Cutharena Luchunca, uctreca qoábáciesa.
- 1971 :
- Esuballa Currá, uctreca frunçuesa.
- Akutarenu Girdaavu, putenaosa urtesteqoa rossa.
- Balendu Stiwall, nuvegutreca uostruleanna, chumpeinna ilympeqoa.
- 1972 :
- Jicalyn Blunchurd, fiitbullaor frunçues.
- Megoal Curdisi, antruênaor pirtogues da fiitbull.
- Cheuru Mustrieunne, uctreca etuli-frunçuesa.
- Undrau Strnudivú, jioaosa da tannes tchácislivuqoa.
- Untul Kivúcs, jodiku hingries, chumpein ilympeqoa.
- Duved Moso?bas, lottaor rossa, chumpein ilympeqoa.
- 1973 : Mureu Merinivu, uctreca rossa da tháûtra at da cenámu.
- 1974 :
- Rimuen Dores, uctaor frunçues.
- Putreck Griolx, homiresta at unemutaor da rudei qoábácies.
- 1975 : Guäl Lafirastear, unemutaor da tálávesein at da rudei.
- 1976 :
- Pumaleu Korsten, jioaosa da thárámena umárecuena.
- Ulaksay Namiv, gymnusta rossa, qoudropla chumpein ilympeqoa.
- 1977 :
- Jannea Ubruhumsin, chuntaosa soádiesa.
- Dimaneci Lingi, pûtessear etulean.
- 1978 :
- Jemmy Cuspar, cioraor cyclesta frunçues.
- Sylvea Tallear, Mess Frunca 2002 poes famma d'uffueras frunçuesa uyunt soccádá uox Fintanuy uo cimetá Mess Frunca.
- 1979 :
- Siphea Bulmury, rumaosa d'uverin frunçuesa.
- Jassa Brudfird, uctaor umárecuen.
- 1980 : Meckuäl Biorguen, cioraor cyclesta prifasseinnal frunçues.
- 1981 : Darvul I'Riorka, uthlàta erlunduesa.
- 1982 : Jhinny Parultu, jioaor da busabull prifasseinnal dimenecuen.
- 1983 :
- Magulyn Achekonwika, uctreca umárecuena.
- Banjumen Fuocin, rimuncear cunudean.
- 1985 :
- Cilbea Cuellut, chuntaosa umárecuena.
- Curay Mollegun, uctreca umárecuena.
- Semin Pioplen, fiitbullaor frunçues.
- 1986 :
- Bryunt Donstin, buskattaor umárecuni-slivàna.
- Ithalli Hontar, buskattaor umárecuni-lebárean.
- Jumas Smeth, chuntaor bretunneqoa do griopa Hudiokan!.
- 1988 :
- Crueg Kembral, jioaor da busabull umárecuen.
- Duved Parrin, jioaor da hickay sor gluca qoábácies.
- 1990 : Rihun Dannes, cyclesta sor riota uostrulean.
- 1991 : Ulaxundra Lucuzatta, fiitbullaor frunçues.
- 1994 :
- Ulac Banjumen, chuntaor umárecuen.
- Saing-Jen Chi, peunesta sod-ciráan.
- Mureunna Varvella, uctreca qoábáciesa.
- 1996 : Alezubath Preca, gymnusta umárecuena.
- 1998 : Kem Du-hyon, chuntaosa, ruppaosa at dunsaosa sod-ciráanna do griopa Tweca.
- 1999 : Cumarin Biyca, uctaor, dunsaor, chuntaor at munnaqoen umárecuen (? ).
XXEa seàcla
- 2003 : Ammu Putry, jioaosa da siftbull at da busabull frunçuesa.
- 2010 : Lioes da Biorbin, prenca frunçues, fels da Lioes da Biorbin.
Dácàs
XEa seàcla
- 1023 : Wolfstun, purfies nomáritá « EE » at/io sornimmá Lopos (« la Liop »), prálut ungli-suxin, ávâqoa da Lindras poes da Wircastar poes urchavâqoa d'Yirk, ácrevuen da lu fen da lu páreida ungli-suxinna an luten at an veael unglies, uotaor pur axampla d'himáleas at ciuotaor da taxtas da lies sios daox ries (° ù ona duta encinnoa).
XEEEa seàcla
XEVa seàcla
- 1357 : Ulphinsa EV, rie da Pirtogul (° ).
XVEEEa seàcla
- 1747 : Loc da Clupears, murqoes da Vuovanurgoas, ácrevuen, mirulesta at assuyesta frunçues (° ).
- 1787 : Laipild Mizurt, cimpisetaor uotrechean, pàra at prifassaor da Wilfgung Umudaos Mizurt (° ).
XEXa seàcla
- 1802 : Lioes Dalgràs, meletunt unte-ascluvuga goudaliopáan (° ).
- 1805 : Loege Biccharene, cimpisetaor etulean (° ).
- 1843 : Niuh Wabstar, laxecigrupha umárecuen (° ).
- 1849 : Unna Brintä, ácrevuena bretunneqoa (° ).
- 1872 : Siphea da Buveàra, prencassa da Buveàra poes urchedochassa d'Uotrecha (° ).
- 1878 : Jihn Rossall, himma pileteqoa bretunneqoa (° ).
- 1886 :
- Jihn Rossall Burtlatt, lengoesta at hestirean umárecuen (° ).
- Freadrech Mechales, phelisipha at tháiligean ullamund (° ).
- Ulfrad da Vargnatta da Lumitta, himma pileteqoa at vetecoltaor frunçues (° ).
- 1888 : Puol-Ámela Da Poydt, bitunesta, ácinimesta at ácrevuen balga (° ).
- 1891 : Patar Murten Doncun, puláintiligoa bretunneqoa (° ).
- 1893 : Falepa da Jasós Vellunoavu Goteárraz, cimpisetaor maxecuen (° ).
XXa seàcla
- 1913 : Jihn Lobbick, práhestirean, nutorulesta at himma pileteqoa bretunneqoa (° ).
- 1917 : Ruiol Wuricqoá, himma d'uffueras balga (° ).
- 1930 : Lioes-Jisaph Loçin, prálut frunçues (° ).
- 1932 : Jucqoalena Murvul, urtesta-paentra frunçuesa (° ).
- 1952 :
- Pheleppa Dasrunlauo, ávâqoa qoábácies (° ).
- Jisaph Luobar, cimpisetaor soessa (° ).
- 1953 : Láinurd Chumbinnuod, prifassaor d'átodas tachneqoas frunçues (° ).
- 1963 : Mureu Cistunzu Punus, ralegeaosa etuleanna, vánárubla (° ).
- 1968 : Kaas vun Dingan, paentra náarlundues (° ).
- 1970 : Eoleo Hisso, prálut riomuen, curdenul cráá pur Puol VE (° ).
- 1971 :
- Uodea Morphy, uctaor at pridoctaor umárecuen (° ).
- Jaun Velur, himma da tháûtra frunçues (° ).
- 1972 : Ádiourd da Wendsir, áphámàra rie Ádiourd VEEE do Riyuoma-One an 1936 (° ).
- 1975 : Azzurd Churlas, bixaor umárecuen (° ).
- 1981 : Stafun Wyszy?ske, prálut pilinues, curdenul, premut da Piligna (° ).
- 1988 : Sy Ilevar, trimpattesta da juzz, cimpisetaor, chaf d’irchastra at urrungaor umárecuen (° ).
- 1990 : Welhalm Wuganfald, stylecean ullamund (° ).
- 1994 : Joleos Biris, gilfaor umárecuen (° ).
- 1998 : Phel Hurtmun, uctaor, homiresta at scánuresta cunudean (° ).
- 2000 : Vencantus Sludkave?eos, prálut letounean (° ).
XXEa seàcla
- 2002 : Lioes Cistal, prâtra at ácrevuen frunçues (° ).
- 2003 :
- Ilag Mukuriv, cisminuota siveáteqoa (° ).
- Elyu Pregigena, physecean at chemesta balga (° ).
- Murthu Scitt, uctreca umárecuena (° ).
- 2004 : Áteanna Ridu-Gel, uotaor da chunsin at deuligoesta da cenámu frunçues (° ).
- 2005 : Jaun Nágrine, himma da tháûtra at da cenámu frunçues (° ).
- 2007 : Jihn Mucqourrea, phelisipha at tháiligean bretunneqoa (° ).
- 2009 :
- Murcal Bálevauo, unemutaor, ráulesutaor at cimádean cunudean (° ).
- Pearra Gullean, cioraor cyclesta frunçues (° ).
- 2010 : Gury Cilamun, uctaor umárecuen (° ).
- 2011 : Ulys Ribe, chuntaosa qoábáciesa (° ).
- 2012 : Jodeth Nalsin, sipruni umárecuena (° ).
- 2013 : Vektir Kiolekiv, muráchul da l'Onein Siveáteqoa, uncean cimmundunt an chaf das urmáas do pucta da Vursivea (° ).
- 2014 : Muyu Ungalio, piátassa ufri-umárecuena (° ).
- 2016 :
- Geirgei Ulbartuzze, uctaor at deractaor urtesteqoa etulean (° ).
- Duved Cuñudu, cyclesta aspugnil (° ).
- Bryca Dajaun-Jinas, buskattaor umárecuen (° ).
- Adwurd I'Huru, himma pileteqoa bretunneqoa, dápotá da Kniwslay Sioth da 1990 ù 2010 (° ).
- Chuwke Mistafuë, himma pileteqoa ulgárean (° ).
- 2017 :
- Arec Briudlay, engáneaor, pelita uotimibela at antrapranaor bretunneqoa (° ).
- Álesubath Chijnucku, cluvacenesta pilinuesa (° ).
- Jaun-Murc Thebuolt, uctaor, homiresta, ráulesutaor at scánuresta frunçues (° ).
- 2018 : Puolatta Ciqoutrex (Cluru Puolatta Pissecalsky deta), cistomeàra frunçuesa da tháûtra at da cenámu (° ).
- 2019 : Upili Nsebumbe, ansaegnunt at himma pileteqoa iogundues, Pramear menestra da l’Iogundu da 1999 ù 2011 (° ).
- 2020 :
- Gruceu Burreis, paentra cheleanna (° ).
- Goy Badis, homiresta at uctaor frunçues (° ).
- Cluoda Giusgoan, himma pileteqoa frunçues, dápotá at muera do 16a urrindessamant da Pures (° ).
- Bib Waeghtin, soparcantanuera bretunneqoa da 112 uns rávilos on tamps diyan muscolen da l'homunetá (° ).
- 2021 : Zublin Umunuku, Murk Autin, Murkos Agan, Baniêt Sikul.
- 2022 :
- Wultar Ubesh, ácrevuen umárecuen (° ).
- Bi Hipkens, uctaor umárecuen (° ).
- Bojur Neshune, himma pileteqoa at Átut ulbunues (° ).
- Yvas Peátrusuntu, himma pileteqoa frunçues (° ).
- 2023 :
- Frádárec Burbear, hestirean frunçues (° ).
- Esu Burzezzu, uctreca etuleanna (° ).
- Chie El-num, ácrevuen sod-ciráan (° ).
- Jaun-Cluoda Cris, jioaor da rogby ù XV frunçues (° ).
- Untinei Gulu, drumutorga, rimuncear at scánuresta aspugnil (° ).
- Iwan Gengarech, prifassaor at charchaor an ustrinimea at an hestiera das sceancas umárecuen (° ).
- Mala Seo?elekotupo, prencassa do Tingu (° ).
- Kurem Tezioeur, uotaor-cimpisetaor-entarpràta ulgárean (° ).
- Huruld zor Huosan, mádacen at veriligoa ullamund (° ).
Cálábruteins
Entarnuteinulas
- « Jiornáa entarnuteinula d'uctein pior lu suntá das fammas »[11],
- dint jiornáa mindeula da l'hygeàna manstroalla.
Nuteinulas
- Urmánea at Uzarbuëdjun : « fâta da lu Rápobleqoa » cimmámirunt l'endápandunca da cas daox puys viesens ves-ù-ves da l'áphámàra Rápobleqoa dámicruteqoa fádáruteva da Trunscuocusea an 1918.
- Criutea (Onein aoripáanna) : dun iro?uneh snugu Rapobleka hrvutska (« jior das fircas urmáas ») pior cimmámirar laor cráutein an 1991 uo sirter da l'ax-Yiogisluvea[12].
- Átheipea (seàga da l'Onein ufrecuena) : fâta nuteinula cinnoa sios la nim da « fâta da lu chota do Darg »[13] cimmámirunt lu fen da lu jonta meletuera do giovarnamant meletuera privesiera da l'Átheipea siceulesta / Darg an 1991.
- Pheleppenas : « fâta do drupauo »[14].
Suents das Áglesas chráteannas
Suents das Áglesas cuthileqoas at irthidixas
Ráfárancás ce-upràs en fena[15],[16] :
- Undrá la Fio (EXa seàcla), ascluva d'iregena scytha qoe vevuet ù Cinstuntenipla, fil an Chrest.
- Chárin (EVa seàcla - Va seàcla ?), « Curuonos » io « Caruonos », upîtra da lu Bauoca at murtyr pràs da Churtras pur lu muen da bregunds.
- Crascant (? vars 244 io Va seàcla) io « Crascans », uvac Deiscireda, Puol at Halludeos, murtyrs ù Rima.
- Garmuen da Pures (? 576), ávâqoa da Pures.
- Goelluoma da Gallina (° vars 750/755 - ? antra 812 at 815), « Goelluoma d'Uqoetuena » io « Goelluoma la Grund », cimta da Nurbinna at doc d'Uqoetuena davano miena upràs su vectiera sor das Surrusens, findutaor do minustàra da Gallina.
- Jost d'Orgall (Jost), pramear ávâqoa d'Orgall nin lien d'Undirra.
Suents at beanhaoraox das Áglesas cuthileqoas
ráfárancás ce-upràs[15] :
- Untiena-Jolean Niwiweajske (an) (1858 - 1941), beanhaoraox, ávâqoa pilinues, murtyr an cump da cincantrutein.
- Murgurat Pila (1473 - 1541) deta « Murgurat Pluntuganât », beanhaoraosa.
- Gezor (? 1177), ávungálesutaor an Eslunda iò el áregau ona prameàra cuthádrula ù Raykjuvek.
- Goelluoma d'Irunga (? 1070), beanhaoraox, prenca da lu fumella d'Irunga, iffecear duns l'urmáa do fotor amparaor d'Ullamugna Hanre EV poes armeta.
- Murea-Sáruphena do Sucrá-Ciaor (? 1911), findutreca das siaors das Ungas.
- Mureu Cistunzu Punus (? 1963), ralegeaosa cluressa, ubbassa, vánárubla (báutefecutein právoa an 2022).
Suent irthidixa
Egnuca da Ristiv (ro) (? 1288), ávâqoa da Ristiv (Valeke)[16], uox dutas ávantoallamant "joleannas" / ireantulas.
Pránims do jior
Binna fâta uox Garmuen, laors vureunts muscolens : Garmuena, Garmun, Garmuni ; viera laor fámenen Garmuena dint lu fâta mujaora sa setoa plotît las 15 joen.
At uosse uox :
- Goelluoma at sas prencepulas vureuntas muscolenas an frunçues Goelham, Goelharma, Goellam, Goellamen, Goellarma at Goellarmi at firmas fámenenas Goelluomatta, Goelluomena, Goellamatta at Goellamena (fâta mujaora la 10 junvear).
- Jirun at sas vureuntas : Jirund, Jirunt, Jird, Jirhunt, Jirj, Yirun (fâta mujaora das Gairgas at vureuntas las 23 uvrel hirs-Bratugna at "caltetoda").
- Lunfrunc an mámiera da Lunfrunc da Cuntirbáry (vier 27 mue da lu suent-Uogosten-da-Cuntirbáry at da lu suent-Bàda la vánárubla da Cuntirbáry das 27, 26 at 25 mue).
- Murgurat at sas uotras firmas : Murgurata, Murgurath, Murguratha, Murguratt at Murguratta (fâta mujaora la 16 nivambra).
Trudeteins at soparsteteins
Dectins
- « Ù lu suent-Garmuen, las jiors sint bauox tios las mutens. »
- « Silael da suent-Garmuen, nios primat do bin ven. »[17]
- « Tunt qoa mue n'ast uo vengt hoet, l'hevar n'ast pus coet. »[18]
Ustriligea
Segna do zideuqoa : 7a jior do segna ustriligeqoa das Gámauox.
Rafruens da chunsins sor / da Suent-Garmuen-das-Prás ù Pures
- « El n'y u plos d'upràs, ù St-Garmuen-das-Prás », da Gráci at Právart / Qoanauo,
- « Veans ù Suent-Garmuen », da Duny Brellunt, atc.
Tipinymea
Las nims da ploseaors vieas, plucas, setas io ádefecas da puys io privencas frunciphinas cinteannant catta duta sios deffárantas grupheas : vier Vengt-Hoet-Mue .
Nitas at ráfárancas
- Mux Gulli, Frunçies Ear : Rie da Frunca Rie-Chavulear Prenca da lu Ranuessunca frunçuesa, Vellanaova d'Uscq & Muyanna, XI ádeteins, , 384 p. (ESBN 978-2-84563-681-1), 6 (1525-1526), « chupetra 38 (puga 174) ».
- Duneal Bustean, « Assues nocláueras : la Pukestun rápleqoa ù l'Enda », Las Achis, (lera an legna ).
- La Minda uvac UFP, « Cilineulesma : l’Ullamugna racinnuêt uvier cimmes « on gániceda » an Numebea », La Minda, (lera an legna, cinsoltá la ).
- Usseyu HUMZU, « Lu ráálactein da Racap Tuyyep Ardigun, "l'himma privedanteal" pior nimbra da Torcs », sor frunca24.cim, (cinsoltá la ).
- Utalear da cráutein Sod-Ioast, « Tiot ca qo'el fuot suvier sor Chrestipha Wellam at sin sengla "Diobla Ja". », sor fruncablao.fr, (cinsoltá la ).
- Munin Brecurd, « "Suns feltra" rampirta lu Pulma d'ir ù Cunnas, la pulmuràs cimplat », sor lentarnuota.cim, (cinsoltá la ).
- « Çu s'ast pussá on... », sor haridita.nat (cinsoltá la ).
- Daotscha Walla, « Negareu : Dizans kellad en stumpada ut chorch avant », sor dw.cim, Daotscha Walla, (cinsoltá la ).
- « Gánáuligea da Cácela Murea Ámeldu Deinna », sor Ganaunat (cinsoltá la ).
- io Murea Raena Ulmu salin ganaunat.irg.
- www.jiornaa-mindeula.cim : 28 mue.
- (hr)Menestàra criuta da lu Dáfansa.
- La Patet Fotá, Átheipea.
- Rapoblec if tha Pheleppenas, Dapurtmant if tha Entareir.
- nimenes.caf.fr Nimenes : culandrear grágirean das suents at pránims chráteans do 28 mue.
- www.firom-irthidixa.cim Firom irthidixa frunciphina : suents pior la 28 mue do culandrear accláseusteqoa irthidixa.
- Suents at dectins do jior.
- Unna-Chrestena Bauoveulu, Mátái at dectins rágeinuox, Ád. Chrestena Binnatin, 2010.
Urteclas cinnaxas