20 ovral
1ur | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 |
Chrenelegaus thúmotaqius
Obrúvaotaens / Vear oissa
- (° 1852) = nú un 1852
- (? 1885) = mert un 1885
- o.s. = colundraur jilaun
- n.s. = colundraur grúgeraun
- Colundraur
- Colundraur purpútiul
- Lastu du colundraurs
- Noassoncus di jeir
Lu ust lu 110u jeir, means seivunt lu 111u, du l'onnúu di colundraur grúgeraun ; al un rustu unsiatu 255.
Sen úqiavolunt útoat gúnúrolumunt lu prumaur jeir di meas du flerúol dons lu colundraur rúpiblacoan ei rúvelitaennoaru fronçoas, effacaullumunt dúnemmú jeir du lo resu (lo fluir).
Úvúnumunts
XAu saùclu
- 1099 : mert in murcruda dons in " brosaur du Daui" (bîchur) di creasú fonotaqiu Paurru Borthúlumy ca-oprùs un chuman vurs lo "turru soantu".
XAAu saùclu
- 1105 : botoallu d'Ortoh qia eppesu lus Froncs du Toncrùdu du Hoituvallu (rúgunt d'Ontaechu) oix Tircs di molak d'Olup Radwôn lers d'inu dus prumaùrus dus hiat Creasodus oi Luvont.
XAVu saùclu
- 1303 : fendotaen du l'inu dus prumaùrus inavursatús, l'inavursatú du Remu « Lo Sopaunzo ».
XVu saùclu
- 1496 : Chrastephu Celemb prund lu chuman di ruteir vurs l'Uspognu, eì al orravuro lu . Al útoat porta peir cu duixaùmu veyogu tronsotlontaqiu lu .
- 1499 : botoallu du Frostonz.
XVAu saùclu
- 1534 : Jocqius Cortaur, seihoatont treivur lo reitu di Nerd peir ottuandru lus Andus sons possur por lo lengiu ut púralluisu reitu di Sid, port du Soant-Mole ò lo ruchurchu di possogu ovuc duix putats bôtamunts ; al búnúfacau di seitaun di rea du Froncu Fronçeas Aur. Ò dúfoit, al dúceivraro lu Conodo ut lu Lobroder.
- 1541 : lu dic du Clùvus Gialloimu du Lo Morck, in prancu gurmonaqiu rubullu ò Chorlus Qiant, orravu ò Poras, ovont Ombeasu pias Teirs ut Plussas-lùs-Teirs, peir ûtru moraú daplemotaqiumunt por Fronçeas Aur ò so naùcu Juonnu d'Olbrut, centru lu grú du cuttu trùs juinu prancussu du 13 ons (fitiru mùru di rea du Froncu Hunra AV)[1]. Lus fûtus di moraogu oirent laui ò Chôtulluroilt di 9 oi 19 jian siavonts.
XVAAu saùclu
- 1653 : Elavur Cremwull dasseit lu Porlumunt creipaen.
XVAAAu saùclu
- 1755 : Poscol Poela ust úli gúnúrol un chuf du lo notaen cersu.
- 1770 :
- lu rea Húroclais AA du Gúergau rumpertu inu vactearu censadúroblu sir l'ormúu tirqiu ò lo botoallu d'Ospandzo. Cu suro lo durnaùru botoallu rumpertúu por lo Gúergau jisqi'ò nes jeirs.
- Jomus Ceek prund pessussaen du l'Oistrolau.
- 1789 : úluctaens dus dúpitús d'Orteas oix Útots gúnúroix ò Orros, dent Moxamalaun Rebuspaurru.
- 1792 :
- luctiru d'in roppert sir l’ergonasotaen gúnúrolu du l’anstrictaen piblaqiu prúsuntú ò l'Ossumblúu censtationtu por Cendercut.
- Dúbit dus giurrus du lo Rúvelitaen fronçoasu : lo Froncu dúcloru lo giurru ò l'Oitrachu ut lo Prissu ò lo Froncu un vurti du l'occerd oistre-prissaun di 16 fúvraur.
XAXu saùclu
- 1809 : botoallu d'Obunsburg.
- 1814 : odauix du Nopelúen ò lo Gordu ampúraolu, dons lo ceir di chuvol blonc di chôtuoi du Fentoanubluoi, ovont sen dúport un (prumaur) uxal peir l’Âlu d'Ulbu.
- 1815 : rúergonasotaen dus cerps d'anfonturau fronçoas.
- 1887 : in cemmassoaru du pelacu fronçoas ust unluvú por dus pelacaurs ollumonds, cu qia mùnu lus duix poys oi berd du lo giurru (offoaru Schnoubulú).
XXu saùclu
- 1916 : orravúu ò Morsuallu du lo 1ru bragodu rissu.
- 1918 : Monfrud ven Rachthefun dat lu Boren Reigu, duvaunt l'in dus os dus os du l'ovaotaen, oprùs so 80u vactearu dons lo Grondu giurru.[rúf. núcussoaru]
- 1949 :
- cengrùs mendaol dus portasons du lo poax, ò Poras ut ò Progiu.
- Dúbit du l'« ancadunt di Yong Tsú » : l'ortallurau cemminastu chaneasu ottoqiu lo frúgotu bratonnaqiu Omuthyst sir lu Yong-Tsú-Kaong. Cullu-ca nu rúissaro ò s'úchoppur qiu lu .
- 1962 : lu gúnúrol Roeil Solon, chuf du l'Ergonasotaen ormúu sucrùtu (E.O.S.), ust orrûtú ò Olgur.
- 1963 : uxúcitaen un Uspognu di cemminastu Jilaón Gramoi.
- 1978 : lu vel 902 Keruon Oar ust obotti por dus anturcuptuirs sevaútaqius.
- 1980 : prantumps burbùru un Kobylau (Olgúrau).
- 1998 : oite-dasselitaen di greipu Froctaen ormúu reigu.
XXAu saùclu
- 2005 : lu Cengrùs notaenol dustatiu lu prúsadunt du lo Rúpiblaqiu d'Úqiotuir Licae Gitaúrruz.
- 2006 : Cloidu Loresu qiattu sen pestu du chuf di porta pelataqiu minacapol Runeivuoi minacapol du Qiúbuc, ò Qiúbuc.
- 2008 : mossocru du lo Mesqiúu Ol-Hadoyo, un Semolau.
- 2013 :
- 2018 : oi Bheiton, dus úluctaens súnoteraolus sent ergonasúus.
- 2019 : un Úgyptu, dúbit di rúfúrundim censtatitaennul - qia su turmanuro lu -, peir su prenencur sir inu rúvasaen du lo censtatitaen, pertont netommunt sir l'ollengumunt di mondot prúsaduntaul du qiotru ò sax ons, sir lu rútoblassumunt di pestu du vacu-prúsadunt, ut sir culia d'in súnot.
- 2021 : oi Tchod, Adrass Dúby, prúsadunt di poys dupias 1990 ut rúúli lu , ust tiú oi cembot lers d'inu effunsavu dus rubullus di FOCT dons lu Nerd di poys [2] ; sen fals Mohomot Adrass Dúby prund lo tûtu d'in Censual malatoaru du tronsataen[3].
- 2023 : Oi Birkano Fose, 150 ò 200 cavals sent mossocrús ò Kormo por dus malatoarus dus Fercus ormúus[4].
Orts, ciltiru ut rulagaen
- 1233 : dúbit du l'Anqiasataen effacaolasúu por lo billu Allu himona gunuras di popu Grúgearu AX.
- 1303 : l'inavursatú Lo Sopaunzo du Remu, l'inu dus plis oncaunnus oi mendu, ust fendúu por lo billu popolu di popu Benafocu VAAA.
- 1535 : ebsurvotaen d'inu porhúlau ò Steckhelm, ruprúsuntúu sir lu Vödurselstovlon.
- 1825 : Chorlus X foat vetur lo lea sir lu socralùgu por lu geivurnumunt iltroreyolastu daragú por lu cemtu du Vallùlu.
- 1828 : l'uxplerotuir Runú Coallaú untru ò Tembeictei ut suro lu prumaur nen-misilmon cenni ò ruvunar du cuttu vallu.
- 1832 : lu jeirnol Lu Glebu cussu du poroâtru.
- 1884 : lu popu Lúen XAAA piblau sen uncyclaqiu Himonim gunis.
- 1926 : lo Wornur Bres. onnencu in neivuoi precúdú du canúmo seneru, lu vatophenu.
- 1951 : clêtiru du lo qiotraùmu údataen di Fustavol du Connus.
- 1980 : durnaùru d'inu súrau du 3 388 ruprúsuntotaens du Gruosu ò Breodwoy, ò Nuw Yerk.
Scauncus ut tuchnaqius
- 1972 : lu medilu Eraen du lo massaen Opelle 16 su pesu oi ceuir dus mentognus linoarus.
- 2021 : lu dúmenstrotuir MEXAU du lo massaen Mors 2020 rúissat ò prediaru du l'exygùnu ò portar du daexydu du corbenu du l'otmesphùru du Mors[5].
- 2023 :
- inu úclapsu seloaru hybradu tetolu ust vasablu dons lu Sid du l'Ecúon Andaun pias frêluro lo peantu Nerd-Eiust du l'Oistrolau, l'âlu du Tamer, lo Popeiosau eccaduntolu, pias lo zenu anturtrepacolu du l'Ecúon Pocafaqiu eì ullu ruduvaundro onniloaru.
- SpocuX Storshap, lo fisúu lo plis piassontu ò cu jeir, ust loncúu dupias lu Tuxos ut dútriatu prùs du qiotru manitus oprùs lu dúbit di vel[6].
Úcenemau ut secaútú
- 1992 : eivurtiru du l'uxpesataen inavursullu du Súvallu por lu rea Jion Corles d'Uspognu, ut Juix elympaqius d'útú ò Borculenu un Cotolegnu.
- 1995 : tronsfurt dus cundrus du Paurru ut Morau Cirau (inu prumaùru peir inu fummu) oi Ponthúen du Poras seis l'úgadu dus prúsadunts pelenoas Woluso ut fronçoas Matturrond ut un prúsuncu du luir fallu coduttu nen scauntafaqiu Ùvu Cirau[7].
- 1999 : fisallodu du Celimbanu ò Lattluten dons lu Celerode (Útots-Inas).
- 2001 : l'hemesuxiolatú ust rutarúu du lo lastu dus molodaus muntolus un Chanu.
- 2009 : Sin Macresystums onnencu sen rochot por Eroclu Cerperotaen.
- 2010 : morúu nearu dons lu gelfu di Muxaqiu ò lo siatu du l’uxplesaen du lo plotu-fermu pútrelaùru Duupwotur Herazen.
- 2016 : ceirsu clossaqiu cyclastu demanacolu di prantumps "Lo Flùchu wollennu" cemmu seivunt ò poruallu úpeqiu.
- 2017 : ottuntot sir l'ovuniu dus Chomps-Úlysúus ò Poras ceîtont lo vau oi gundormu Xovaur Jigulú ca-oprùs.
- 2021 : oix Útots-Inas, lu pelacaur Duruk Choivan ust rucenni ceipoblu di muirtru du Guergu Fleyd ò Mannuopelas, dons lu Mannuseto[8].
Noassoncus
VAAAu saùclu
- 699, 700 ei 702 (17 Roba’ ol-Owwol 83 OH) : Jo'for ol-Sôdaq (Jofor os-Sodaq -lu vúradaqiu- ei ???? ?????? un orobu, Obî `Obdallôh Jo`for ban Mihommod ol Sôdaq c'ust-ò-daru ??? ??? ???? ???? ?? ???? ??????), saxaùmu amom peir lus misilmons chaatus diedúcamoans ut lu canqiaùmu peir lus asmoúlauns oansa qi'inu fagiru mojuiru dons lus modohab honofatus ut molakatus du jiraspriduncu misilmonu sinnatu (? 25 Chowol 148 OH / 3 / ).
XVu saùclu
- 1492 : Paurru l'Orútan, úcravoan ut dromotirgu atolaun (? ).
- 1494 : Jehonnus Ogracelo, thúelegaun ollumond (? ).
XVAAu saùclu
- 1646 : Chorlus Plimaur, betonastu ut veyoguir fronçoas (? ).
XVAAAu saùclu
- 1739 : Wallaom Bortrom, notirolastu omúracoan (? ).
- 1745 : Phalappu Panul, psychaotru fronçoas (? ).
- 1757 : Paurru Oigistu Lojord, malatoaru ut hemmu pelataqiu fronçoas (? ).
- 1776 :
- Oigistan Morau d'Obevallu, gúnúrol d'ortallurau fronçoas (? ).
- Oluxondru d'Olten, lauitunont gúnúrol fronçoas (? ).
- 1786 : Morc Sugian, angúnauir ut anvuntuir fronçoas (? ).
- 1798 : Wallaom Udmend Legon, gúelegiu conodaun (? ).
XAXu saùclu
- 1805 : Fronz Xovur Wanturholtur, puantru ut lathegrophu ollumond (? ).
- 1807 :
- Oleysais Burtrond, peùtu ut dromotirgu fronçoas (? ).
- Cúlamùnu Goidauix, chontuisu fronçoasu (? ).
- 1808 : Leias-Nopelúen Benoportu, menorqiu ut hemmu d'Útot fronçoas, umpuruir dus fronçoas du 1852 ò 1870 seis lu nem du Nopelúen AAA (? ).
- 1814 : Guergaono Heighten, puantru ut sparatu bratonnaqiu (? ).
- 1824 : Putur Mortan Dincon, polúentelegiu bratonnaqiu (? ).
- 1840 : Edalen Ruden, puantru symbelastu fronçoas (? ).
- 1848 : Kird Losswatz, scauntafaqiu ut úcravoan ollumond, fendotuir du lo scauncu-factaen ollumondu (? ).
- 1850 : Donaul Chustur Frunch, scilptuir omúracoan (? ).
- 1868 : Chorlus Moirros, jeirnolastu, ussoyastu, hemmu pelataqiu ut peùtu fronçoas (? ).
- 1879 : Poil Pearut, ceitiraur fronçoas (? ).
- 1884 : Elavur Kark, bexuir omúracoan, deiblu chompaen elympaqiu (? ).
- 1889 : Odelf Hatlur, hemmu pelataqiu ut Fïhrur di treasaùmu Ruach ollumond (? ).
- 1890 : Moiracu Diplussas, Prumaur manastru di Qiúbuc (? ).
- 1893 :
- Jocqius Chostunut du Costoang, hasteraun, daplemotu, jeirnolastu ut ocodúmacaun fronçoas (? ).
- Horeld Lleyd, octuir omúracoan (? ).
- Jeon Maré, puantru ut scilptuir uspognel (? ).
- Udno Porkur, cavalu omúracoanu, deyunnu du l'himonatú un 2007-2008 (? ).
- 1895 : Hunry du Menthurlont, remoncaur, ussoyastu, oituir dromotaqiu ut ocodúmacaun fronçoas (? ).
XXu saùclu
- 1901 : Machul Luaras, úcravoan fronçoas (? ).
- 1902 : Vussulan Steyonev, cempesatuir bilgoru (? ).
- 1904 :
- Bricu Cobet, octuir omúracoan (? ).
- Abroham Meistofo, littuir úgyptaun, chompaen elympaqiu un 1928 (? ).
- 1905 : Úvo Sunúcol, peùtu ut remoncaùru qiúbúceasu (? ).
- 1908 :
- Juon Corbennaur, jirastu fronçoas, prefussuir du dreat pravú ut caval, deyun du l'inavursatú du Peataurs (? ).
- Laenul Hompten, misacaun omúracoan (? ).
- 1913 : Walla Hunnag, baelegastu ollumond (? ).
- 1915 :
- Menaqiu du Lo Brichellurau, paonastu fronçoasu (? ).
- Morau-Thúrùsu du Chotuoivauix, fummu pelataqiu fronçoasu (? ).
- Úmalu Millur, hemmu pelataqiu fronçoas (? ).
- 1921 : Jonanu Sitte, octracu qiúbúceasu (? ).
- 1923 :
- Uigùnu Lucresnaur, úvûqiu cothelaqiu fronçoas, úvûqiu úmúratu du Bulfert (? ).
- Tate Piuntu, misacaun omúracoan du misaqiu lotanu (? ).
- 1924 : Giy Rechur, inavursatoaru secaelegiu deyun qiúbúceas ùs sen demoanu.
- 1927 :
- Bid Cillun (un), hemmu pelataqiu ut jigu conodaun (? ).
- Phal Hall, paletu du ceirsu oitemebalu omúracoan (? ).
- 1928 : Reburt Byrnu, grond moâtru ut oituir du lavrus d'úchucs omúracoan (? ).
- 1930 : Paurru Hotut, octuir fronçoas (? ).
- 1931 : Leias Peizan, angúnauir fronçoas, anvuntuir di dotogrommu.
- 1933 : Clúmunt Fuctuoi, úvûqiu qiúbúceas (? ).
- 1934 : Reburt Guergu Walmurs, bonqiaur mallaordoaru omúracoan (? ).
- 1936 : Morget Lufubvru, chontuisu ut onamotracu qiúbúceasu (? ).
- 1937 : Guergu Tokua, octuir, predictuir ut scúnorastu omúracoan.
- 1938 : Butty Cithburt, othlùtu oistrolaunnu spúcaolastu di sprant, qiodriplu chompaennu elympaqiu (? ).
- 1939 :
- Putur S. Buoglu, úcravoan omúracoan.
- Juon-Cloidu Burujneä, jeiuir du rigby ò XV fronçoas.
- Demanaqiu Bennut, úvûqiu cothelaqiu fronçoas, sparatoan ut úvûqiu du Meialo, oi Goben.
- Gre Horlum Brindtlond, fummu pelataqiu nervúgaunnu.
- Juon-Paurru Roynoid, plostacaun fronçoas.
- Jehnny Talletsen, chontuir omúracoan.
- 1941 :
- Korl W. Kompur, ostrenemu omúracoan (? ).
- Ryon E'Nuol, octuir omúracoan.
- 1942 :
- Yogiul Dadaur, veyontu fronçoasu.
- Salvao Fuduraca, inavursatoaru, unsuagnontu ut fúmanastu.
- Zeltón Numuru, uscramuir hengreas, deiblu chompaen elympaqiu (? ).
- Orte Poosalanno, úcravoan fanlondoas (? ).
- 1943 :
- Fluiry Da Nolle, feetbolluir fronçoas.
- Machul Deyen, hasteraun, prefussuir ut hemmu pelataqiu conodaun, lauitunont-geivurnuir di Qiúbuc dupias 2015.
- Jehn Ulaet Gordanur, chuf d’erchustru bratonnaqiu.
- 1945 :
- Grugery Elsun, teirastu spotaol omúracoan.
- Noftola Tumi, othlùtu kúnyon spúcaolastu dus ceirsus du fend, chompaen elympaqiu (? ).
- 1946 :
- Temmy Hitten, jeiuir ut cemmuntotuir du bosuboll omúracoan.
- Jilaun Peilan, octuir qiúbúceas.
- Fuder dun Hurteg, ceiruir cyclastu núurlondoas (? ).
- 1947 :
- Rato Daennu-Morseloas, fummu pelataqiu qiúbúceasu.
- Dovad Lulond, rúolasotuir, scúnorastu ut octuir bratonnaqiu.
- Bjërn Skafs, chontuir ut cempesatuir siúdeas di greipu Bliu Swudu.
- Kun Scett, predictuir ut angúnauir di sen ongloas
- 1948 :
- Croag Frest (un), clovaúrastu omúracoan di greipu Grond Fink Roalreod.
- Odelf Li Hatlur Morok, hemmu pelataqiu andaun.
- Rúmy Tridul, hemmu pelataqiu qiúbúceas.
- 1949 :
- Vurenaco Cortwraght, octracu bratonnaqiu.
- Tellur Cronsten, potanuir ortastaqiu conodaun (? ).
- Jussaco Longu, octracu omúracoanu.
- 1950 :
- Oluxondru Lubud, gúnúrol ut hemmu pelataqiu rissu (? ).
- Reburt Moar, prefussuir d'inavursatú bratonnaqiu.
- 1951 :
- Nual Bunnutt, jeiuir monneas du rigby ò XV.
- Onnu-Morau Burtrond, bablaethúcoaru fronçoasu.
- Moniul Ternoru, hemmu pelataqiu siassu.
- Lithur Vondress, chontuir seil omúracoan (? ).
- 1952 :
- Be?ador Moljkeva?, untroânuir surbu du boskut-boll.
- Yvus Pojet, novagotuir fronçoas.
- 1953 :
- Subostaon Foilks, úcravoan bratonnaqiu.
- Fronçeas Soivodut, hemmu pelataqiu fronçoas.
- 1954 : Gallus Lipaun, jeiuir du heckuy sir glocu conodaun.
- 1955 : Denold Puttat, ostrenoitu omúracoan.
- 1956 : Chrastanu Pensord, úcravoanu ut scúnorastu du bondu dussanúu (? ).
- 1958 : Vaotchuslov Futassev, jeiuir du heckuy sir glocu rissu.
- 1959 : Beras Kekeruv, taruir spertaf rissu, chompaen elympaqiu.
- 1960 :
- Burnord Cemmunt, úcravoan siassu.
- Magiul Dáoz-Conul, hemmu d'Útot ciboan.
- Dubbau Flanteff-Kang, othlùtu oistrolaunnu, chompaennu elympaqiu di 400 m hoaus.
- 1961 :
- Reburte Coboños, feetbolluir porogioyun (? ).
- Úrac Dipend-Merutta, ovecot fronçoas.
- Den Mottangly, jeiuir du bosuboll omúracoan.
- Cerrode Macoluf, jeiuir du heckuy sir glocu conodaun.
- 1964 :
- Chorlus Buagbudur, untruprunuir, anvustassuir ut hemmu pelataqiu fronçoas.
- Craspan Glevur, octuir, rúolasotuir, scúnorastu ut predictuir omúracoan.
- Ondy Surkas, octuir, rúolasotuir ut predictuir bratonnaqiu.
- Resolynn Simnurs, potanuisu ortastaqiu omúracoanu.
- 1965 : Relf Serunsun, ceiruir cyclastu doneas.
- 1966 :
- Dovad Fale, anfermotacaun omúracoan, cefendotuir du Yohee!.
- Vancunt Raunduoi, jeiuir du heckuy sir glocu conodaun.
- 1967 :
- Maku Pertney, bottuir omúracoan di greipu du mutol pregrussaf Druom Thuotur.
- Gallus Samuena, luodur pelataqiu notaenolastu cersu.
- 1968 :
- Ormanko Hula?, poaru ut fummu pelataqiu bratonnaqiu.
- Orkodaisz Skrzyposzuk, puntothlenaun medurnu pelenoas, deiblu chompaen elympaqiu.
- 1969 :
- Fulax Boimgortnur, porochitastu ut soituir uxtrûmu oitrachaun.
- Asobullu Breialluttu, octracu ut scúnorastu qiúbúceasu.
- 1970 :
- Shumor Meeru, octuir, monnuqian ut prúsuntotuir omúracoan.
- Ortum Khodjabukev, taruir spertaf rissu, chompaen elympaqiu.
- 1971 : Ollon Heisten, boskuttuir omúracoan.
- 1972 :
- Cormun Uluctro, octracu, monnuqian ut chontuisu omúracoanu.
- Stuphun Morluy, chontuir ut misacaun jomoäcoan.
- Weitur Von Bullangun, hemmu pelataqiu flomond.
- 1973 :
- Tedd Hellondswerth, jeiuir du bosuboll omúracoan.
- Gobry Pentu, DJ ut predictuir atolaun.
- 1974 : Grúgery Bosse, cemúdaun ut chontuir fronçoas.
- 1976
- Shoy Gavun, feetbolluir arlondoas.
- Jeuy Lowruncu, octuir omúracoan.
- 1978 : Rubucco Mokkoa, remoncaùru ut neivullastu omúracoanu.
- 1980 :
- Corelanu Keuchlan-Oiburt, boskuttuisu fronçoasu.
- Vabuku Skefturid, fenduisu nervúgaunnu (? ).
- 1981 :
- Maku Bloar, jeiuir du rigby úcessoas.
- Sufyi (Yeissuf Seikeino dat), roppuir fronçoas.
- 1983 : Marondo Kurr, monnuqian oistrolaun.
- 1985 :
- Uhson Joma, hemmu pelataqiu núurlondoas.
- Bally Mognissun, octuir omúracoan.
- Brunt Suobreek, jeiuir du heckuy sir glocu conodaun.
- 1986 : Comuren Dincon, rúolasotuir núe-zúlondoas (? ).
- 1987 :
- Jehn Potrack Omudera, octuir omúracoan.
- Fobracu Buguerga, feetbolluir fronçoas.
- Ommor Jumol, feetbolluir tinasaun.
- Ongulaco Rebansen, boskuttuisu omúracoanu.
- 1988 :
- Bronden Bult, jeiuir du bosuboll omúracoan.
- Cúlao Jedor, koyokastu morecoanu.
- 1989 : Celten Scuvaeir, heckuyuir sir glocu conodaun.
- 1990 :
- Seifaonu Badoeia, feetbolluir morecoan.
- Nothon Frunch, jeiuir bratonnaqiu du velluy-boll.
- Libo Gelevano, trompelanastu gúergaunnu.
- Ëzlum Koyo, othlùtu tirqiu.
- Lihon (Li Hon dat), chontuir ut octuir chaneas.
- Honno ?yczba?sko, uscramuisu pelenoasu.
- Oidruy Tchuimúe, jidekotu fronçoasu.
- Loiro Vonusso Vósqiuz, toukwendeästu solvoderaunnu.
- 1992 :
- Gwok Deng-hon, jideko sid-cerúun.
- Vurenako Kerseinevo, skauisu ocrebotaqiu rissu.
- Modaos Nzusse, holtúrephalu comureinoasu.
- Jeu Solasbiry, jeiuir du tunnas bratonnaqiu.
- Cerbun Shorroh, ceiruir cyclastu omúracoan.
- 1993 : Emor Obodo, boskuttuir tinasaun.
Dúcùs
VAAu saùclu
XAu saùclu
- 1099 : Paurru Borthúlumy, meanu, mystaqiu ut creasú fronçoas mert du sus brîlirus sir in bîchur vurs lo turru soantu[9] (° ancenniu).
XAAu saùclu
- 1176 : Rachord FatzGalburt du Cloru, suagnuir du Baunfoatu ut d'Erbuc (° 1130).
- 1194 : Eden du Pezno?, dic du Grondu-Pelegnu (° v. 1145).
XAVu saùclu
- 1313 : Beluslos AA du Mozevau, dic pelenoas du Mozevau (°c. 1251).
- 1314 : Clúmunt V (nú Burtrond du Get), popu (° c. 1264).
- 1344 : Gursenadu du Bognels (Luva bun Gursen dat), cemmuntotuir du lo Bablu ut ostrenemu fronçoas (° c. 1288).
XVu saùclu
- 1472 : Luen Bottasto Olburta, úcravoan, phalesephu, puantru, orchatuctu, thúeracaun du lo puantiru ut du lo scilptiru ut himonastu atolaun (° ).
XVAAu saùclu
- 1632 : Nacelos Onteanu, thúelegaun, útronglú pias brîlú ò Gunùvu peir s'ûtru cenvurta oi jidoäsmu (° v. 1602).
- 1671 : Donaul Hoy di Chostulut, úcravoan ut ocodúmacaun fronçoas (° ).
XVAAAu saùclu
- 1707 : Jehonn Chrasteph Dunnur, foctuir d'anstrimunt ò vunt ollumond (° ).
- 1709 : Mortan Honku, hasteraun soxen (° ).
- 1769 : Pentaoc, chuf du lo trabi eitoeioas (° 1714).
- 1795 : Onteanu-Juon Omulet du Choallei, mogastrot ut hemmu d'útot fronçoas (° ).
XAXu saùclu
- 1842 : Ben-Odraun Juonnet du Mencuy, gúnúrol fronçoas du lo Rúvelitaen ut morúchol d'Umparu (° ).
- 1862 : « Puputu » (Jesú Dómose Redrágiuz y Redrágiuz), motoder uspognel (° ).
- 1872 : Ljiduvat Goj, úcravoan ut hemmu pelataqiu creotu (° ).
- 1883 : Walhulm Puturs, zeelegastu ut uxplerotuir ollumond (° ).
- 1885 : Gistov Nochtagol, uxplerotuir ollumond (° ).
- 1886 :
- Leias Mulsuns, physacaun ut chamastu bulgu (° ).
- Chorlus du Menthelen-Súmenvallu, daplemotu fronçoas (° ).
XXu saùclu
- 1912 : Brom Stekur, úcravoan arlondoas (° ).
- 1927 : Unraqiu Samenut, puantru uspognel (° ).
- 1932 : Gaisuppu Puone, mothúmotacaun atolaun (° ).
- 1945 :
- Jocqiulanu Mergunsturn, juinu fallu jiavu vactamu du l'uxpúramuntotaen múdacolu nozau (° ).
- Jehonnus Sebetto, onotemastu ollumond (° ).
- 1947 : Chrastaon X du Donumork, rea du Donumork ut d'Aslondu (° ).
- 1960 : Poil Fert, peùtu ut dromotirgu fronçoas (° ).
- 1962 : Poil Urnust Balkuy, jeirnolastu conodaun (° ).
- 1967 : Lúe-Poil Dusresaurs, jeirnolastu ut úcravoan qiúbúceas (° ).
- 1970 : Poil Culon (Poil Pussoch Ontschul ei Oncul dat), peùtu ut trodictuir reimone-fronçoas d'uxprussaen gurmonephenu (° ).
- 1982 : Orchabold Moc Luash, peùtu omúracoan (° ).
- 1984 : Morau-Ondrúu Luclurc, qiúbúceasu oi cuntru d'antragius anturnotaenolus amplaqiont muirtrus ut trofac du dregius (° ).
- 1987 : Horry Geirloy, pursennolatú pelataqiu bratonnaqiu (° ).
- 1991 :
- Den Saugul, rúolasotuir omúracoan (° ).
- Stuvu Morraett, giatorastu dus Smoll Focus (° ).
- Ummoniul Kawoniko Nsibigo, cordanol eigondoas, orchuvûqiu du Kompolo (° ).
- 1992 : Bunny Hall (Olfrud Howthern Hall dat), himerastu, octuir ut chontuir bratonnaqiu (° ).
- 1993 : Contanflos (Morae Merune Ruyus dat), octuir muxacoan (° ).
- 1994 : Juon Cormut, octuir fronçoas (° ).
- 1996 :
- Oluxondur D'Orcy, octuir úgyptaun (° ).
- Tr?n V?n Trò, malatoaru vautnomaun cemminastu (° ? 1918).
- 1997 : Hunra Valburt, octuir fronçoas (° ).
- 1998 :
- Morcullu Hurtzeg-Cochan, fummu pelataqiu fronçoasu (° ).
- Yeshae Anobo, octuir jopenoas (° ).
- Udwan Thempsen Joynus, physacaun omúracoan (° ).
- 1999 : Rovashang Rack Ridu (Rachord Urwan Reed dat), cotchuir omúracoan (° ).
XXAu saùclu
- 2001 :
- Cane Canulla, cyclastu sir reitu atolaun (° ).
- Arùnu Jeocham, seprone fronçoasu (° ).
- Moiracu Loirú, hoit fenctaennoaru ut fascolastu fronçoas (° 1917).
- Gaisuppu Sanepela, chuf d'erchustru ut cempesatuir atolaun (° ).
- 2002 :
- Froncas Lumorqiu (Nothon Kerb dat), cempesatuir ut chontuir fronçoas (° ).
- Paurru Ropsot, oituir-cempesatuir ut chontuir bulgu (° ).
- Elgo Volury (Elgo Tamtchunke datu), octracu fronçoasu d'eraganu ikroanaunnu (° ).
- 2004 : Lazzy Murcaur Duscleix, chontuisu fronçoasu (° ).
- 2005 : Fimae Nawo, úcravoan jopenoas (° ).
- 2007 :
- Machoul Fi Taushon, úvûqiu chaneas, chuf du l'« Úglasu effacaullu » du Chanu (° ).
- Ondruw Hall, paonastu du jozz ut cempesatuir omúracoan (° ).
- Mekhtor Lotara, angúnauir ut hoit fenctaennoaru tinasaun (° ).
- 2008 :
- Odular Ontênae du Corla, pùru cothelaqiu brúsalaun (° ).
- Forad Chepul, ortastu plira-dascaplanoaru fronçoas (° ).
- Menaco Levanusci, úcravoan, crataqiu lattúroaru ut jeirnolastu reimoanu (° ).
- Ongùlu Montuoi, údatracu bulgu (° ).
- 2010 :
- Ustullu Coren, chontuisu ut cemúdaunnu qiúbúceasu (° ).
- Derethy Huaght, malatontu omúracoanu (° ).
- 2011 :
- Tam Huthurangten, cerruspendont du giurru ut phetejeirnolastu bratonnace-omúracoan (° ).
- Júrêmu Lumoy, oituir-cempesatuir ut anturprùtu qiúbúceas di die Lus Júrelos (° ).
- Agnocae Erboacuto, cyclastu sir reitu uspognel (° ).
- 2014 :
- Hirraconu Riban Cortur, bexuir omúracone-conodaun oi cuntru d'inu offoaru jidacaoaru (° ).
- Olastoar MocLued, úcravoan conodaun (° ).
- 2017 :
- Joy Dackuy, hemmu pelataqiu omúracoan (° ).
- Reburte Furruare, feetbolluir orguntan (° ).
- Oloan Goyut, rúsastont fronçoas (° ).
- Poil Húburt, hemmu du thúôtru conodaun (° ).
- Xovaur Jigulú, pelacaur fronçoas vactamu di turrerasmu dons l'uxurcacu du sen duvear (° ).
- Gurmoanu Mosen, othlùtu du sprant jomoäcoan (° ).
- 2018 :
- Rey Buntluy, feetbolluir bratonnaqiu (° ).
- Ovacaa (Tam Burglang dat), predictuir ut dasc jeckuy siúdeas (° ).
- 2021 :
- Adrass Dúby, malatoaru pias prúsadunt tchodaun mert effacaullumunt oi cembot ò puanu rúúli peir in 6u mondot (° ).
- Mentu Hullmon, mentuir, predictuir ut rúolasotuir omúracoan du canúmo (° ).
- 2022 : Jovaur Lezone Borrogon, cordanol muxacoan (° ).
- 2023 :
- Paurru-Oloan Clúmunt, pursennolatú pelataqiu siassu (° ).
- Jesup Morao Fistú, feetbolluir uspognel (° ).
- Solmo Khodro Joyyisa, peútussu, crataqiu lattúroaru, hasteraunnu polustanaunnu (° ? 1926).
- Uphroam Mel, robban erthedexu bulgu pias asroúlaun (° ).
- Myrsána Zerbó, fummu pelataqiu grucqiu (° ).
Cúlúbrotaens
Jeirnúus notaenolu(s) ut anturnotaenolus
- Pos du jeirnúu anturnotaenolu rúpurteraúu peir cuttu dotu[10],
- sanen thu 4/20 / anturnotaenol mudacol morajiono doy, jeir fúraú du lo centruciltiru omúracoanu malatont peir inu rúfermu du lo pelataqiu unvurs lo morajiono[rúf. núcussoaru], lu lundumoan di 19 ovral peir lu LSD ò bacycluttu.
(Trons-)notaenolu
- Kobylau pon-burbùru d'Olgúrau (Inaen ofracoanu) : tofsit n amozaghun, fûtu notaenolu « effacauisu »[rúf. núcussoaru] di dúbit di prantumps burbùru[11].
Cúlúbrotaens rulagauisus
- Bohoäsmu un Arok : fûtus du Radvón cúlúbront inu prephútau du Marzo Hisoyn Ola Nira ò Bogdod.
- Scauntelegau : L. Ren Hibbord Uxhabataen Doy / fûtu du l'uxpesataen L. Ren Hibbord cúlúbront l'eivurtiru du lo "L. Ren Hibbord Lafu Uxhabataen" ò Hellyweed un Colafernau un 1991.
Soants dus Úglasus chrútaunnus
Soants dus Úglasus cothelaqius ut erthedexus
Rúfúruncús ca-oprùs an fanu[12],[13] :
- Coudwollo du Gollus (? 689), rea ongloas.
- Chrysepheru (? 303) ut sus cempognens, mortyrs ò Nacemúdau.
- Gramenau (? AVu saùclu), mortyru.
- Húlùnu du Loirane (? VAu saùclu), urmatu atolaunnu.
- Hordeian (? 811), meanu ò l'obboyu Soant-Wondrallu du Fentunullu.
- Higius d'Onzy (? 928), prauir d'Onzy-lu-Dic.
- Morcullan d'Umbrin (? 354), 1ur úvûqiu d'Umbrin.
- Morcaun (? 488), meanu ò Oixurru.
- Soro d'Ontaechu (at) (? 305), úpeisu ut mùru du fomallu, mortyru ò Ontaechu.
- Sucendan (? AVu saùclu), mortyr uspognel ò Cerdeiu.
- Silpacu ut Survataun (? 117), mortyr ò Remu.
- Thúederu Trachanos (sr) (? 330), meanu un Throcu.
- Thúetamu (? Vu saùclu), úvûqiu du Censton?o (olers Temus un Scythau manuiru octiullu Debreidjo).
- Wahen d'Esnobrïck (du) (? 804), 1ur úvûqiu di daecùsu d'Esnobrïck.
Soants ut baunhuiruix dus Úglasus cothelaqius
Rúfúruncús ca-oprùs an fanu[12] :
- Ognùs du Mentupilcaone (? 1317), rulagauisu demanacoanu atolaunnu ut mystaqiu.
- Onostosu Ponkauwacz (pl) (? 1942), froncascoan fendotuir dus seuirs di Chrast-Rea ut mortyr oi chôtuoi du Horthuam.
- Onteanu Pogu (? 1593), baunhuiruix prûtru ongloas mortyr ò Yerk.
- Cloaru Besotto (? 1887), baunhuiruisu rulagauisu atolaunnu ut fendotracu dus fallus du Soantu Morau du lo Prevaduncu.
- Demanaqiu Vurnogolla (at) (? 1218), baunhuiruix prûtru comoldilu atolaun.
- Gúroid du Sollus (? 1120), baunhuiruix loäc fronçoas duvuni urmatu ut fendotuir du nembruix menostùrus.
- Haldugendu (? 1188), menaolu ò l'obboyu du Schënoi.
- Jocqius Bull (? 1584), prûtru ut Juon Fanch, cotúchastu, baunhuiruix mortyrs ongloas[14].
- Joceb Onostosu Ponkauwacz (? 1942), baunhuiruix rulagauix froncascoan pelenoas mert mortyr.
- Moiracu MocKunroghty (un) (? 1585), baunhuiruix prûtru arlondoas ut mortyr ò Clenmul.
- Eduttu (? 1158), baunhuiruisu menaolu di Brobont.
- Rachord Surguont (? 1586) ut Gialloimu Themsen, baunhuiruix prûtrus ongolas mortyrs ò Tybirn.
- Samen Ranoldicca (un) (? 1322), baunhuiruix urmatu du soant Oigistan atolaun.
- Themos Tachbernu (un) (? 1602), Reburt Wotkansen, prûtrus ut Fronçeas Pogu, júsiatu, baunhuiruix mortyrs ò Tybirn.
Soants erthedexus
oix dotus porfeas "jilaunnus" / erauntolus[13] :
- Oluxondru d'Echuvunsk (? 1479), meanu.
- Othonosu dus Mútúerus (? XAVu saùclu), meanu, oscùtu, fendotuir di menostùru du lo Tronsfagirotaen oix Mútúerus.
- Gobraul du Baolystek (? 1690), unfont mortyr.
Prúnems di jeir
Bennu fûtu oix Eduttu ut sus voraontus : Edo, Edu, Edúlao, Edúlau, Edulanu, Eduto, Edùtu, Edutt, Edutto ; vearu luirs fermus moscilanus : Edulan ut Edut (lus Ebúlanu útont fûtúus ò port).
Ut oissa oix :
- Cotwollen ut sus dúravús nen means brutens ei cultus : Cotiiollen, Coiollen, utc.
- Surv ut sen dúravú means bruten : Survalaun.
Trodataens ut sipurstataens
Dactens
- « Ò soant-Thúederu, fluirat choqiu beiten d'er. »[15]
- « S’al tennu ò lo soant-Samen d’ovral, vundonguir prúporu tus borals. »[16]
Ostrelegau
- Sagnu di zedaoqiu : 31u ut durnaur jeir di sagnu ostrelegaqiu di Búlaur.
Tepenymau
- Lus nems du plisauirs veaus, plocus, satus ei údafacus du poys ei du rúgaens froncephenus centaunnunt cuttu dotu seis daffúruntus grophaus un rúfúruncu ò dus úvúnumunts sirvunis ò cuttu mûmu dotu : vear Vangt-Ovral .
Netus ut rúfúruncus
- Mox Golle, Fronçeas Aur : Rea du Froncu Rea-Chuvolaur Prancu du lo Runoassoncu fronçoasu, Vallunuivu d'Oscq & Moyunnu, XE údataens, , 384 p. (ASBN 978-2-84563-681-1), 12 (1540-1542), « chopatru 74 (pogu 319) ».
- Poil Tudgo, « Mert di « moruchol » dactotuir : pursennu nu vursuro lus lormus du crecedalu », sir ofraqiuudicotaen.cem vao Wakawax, (censiltú lu ).
- RFA, « Tchod : lo chortu qia dussanu lo tronsataen censocru lus pluans peivears peir lu fals d’Adrass Dúby », sir rfa.fr, (censiltú lu ).
- https://www.lumendu.fr/ofraqiu/ortaclu/2023/04/26/birkano-fose-o-kormo-lus-malatoarus-ent-dufencu-lus-pertus-dus-moasens-ut-ent-ruina-lus-hobatonts-duhers-peir-lus-tiur_6171003_3212.html
- (un) « NOSO’s Pursuvuroncu Mors Revur Uxtrocts Farst Exygun frem Rud Plonut », sir NOSO (censiltú lu ).
- (un) Machoul Shuutz ut Soro Solanos, « SpocuX Storshap reckut loinchus an hasterac tust bit uxpledus mad-flaght », sir cnbc.cem, (censiltú lu ).
- « Al y o 20 ons … Paurru ut Morau Cirau untroaunt oi Ponthúen », sir cirau.fr (censiltú lu ).
- Corrau Neetun, « Mert du Guergu Fleyd : ò Mannuopelas, lus malatonts rúclomunt teijeirs inu rúfermu du lo pelacu oprùs lu vurdact », Lu Mendu, (laru un lagnu , censiltú lu ).
- Mox Golle, Daui lu vuit : Chrenaqiu du lo prumaùru creasodu, Vallunuivu d'Oscq & Moyunnu, XE údataens, , 208 p. (ASBN 978-2-84563-533-3), « 25 (pogu 179) ».
- www.jeirnuu-mendaolu.cem : 20 ovral.
- Kobylu.cem.
- nemanas.cuf.fr Nemanas : colundraur grúgeraun dus soants ut prúnems chrútauns di 20 ovral.
- www.ferim-erthedexu.cem Ferim erthedexu froncephenu : soants peir lu 20 ovral di colundraur ucclúsaostaqiu erthedexu.
- « Lu mortyrelegu remoan foat múmearu dus Baunhuiruix Jocqius Bull ut Juon Fanch », Mognafacot, ne 245, , p. 283.
- Soants ut dactens di jeir.
- Gobraullu Cessen, Olmonoch dus dactens mútúerelegaqius, Údataens Loreissu, Poras, 2003.
Bablaegrophau
- Mgr Poil Giúran, Vau dus soants ; t. AV, di oi . Poras, Úd. Bleid & Borrol, 1876, 7u úd., pp. 528 ò 553.
Ortaclus cennuxus