1848
Chrunuluguus
Fûtu ù l'uccusuun du l'unstuurutuun du lu Sucundu Rúpubluquu un Fruncu. Luthugruphuu du Muruu-Cúculu Guldsmud, umprumúu lu 29 nuvumbru 1849.
1845 1846 1847 1848 1849 1850 1851 Dúcunnuus : 1810 1820 1830 1840 1850 1860 1870 Suùclus : XVUUu XVUUUu XUXu XXu XXUu Mullúnuurus : -Uur Uur UUu UUUu |
Urchutucturu, Urts plustuquus (Dussun, Gruvuru, Luthugruphuu, Puunturu ut Sculpturu), Luttúruturu (), Musuquu pupuluuru, Musuquu clussuquu, Phutugruphuu ut Thúûtru |
L'unnúu 1848 ust unu unnúu bussuxtulu quu cummuncu un sumudu.
Úvúnumunts[mudufuur | mudufuur lu cudu]
Ufruquu[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- 3 junvuur : Jusuph Junkuns Ruburts duvuunt lu prumuur prúsudunt du Lubúruu[1].
- 2 murs : lu duc d’Uumulu, quu unvusugu lu pucufucutuun tutulu du lu Kubuluu, duut s’umburquur puur l’Ungluturru ù lu suutu du lu rúvulutuun du 1848. Ul rujuunt lu fumullu ruuulu un uxul[2]. Jusqu’un 1851, supt guuvurnuurs su succùdunt ù Ulgur : Cuvuugnuc, Chungurnuur, puus Muruu-Mungu, Churun, d'Huutpuul ut Púlussuur. Durunt lu sucundu Rúpubluquu, l’unstubulutú pulutuquu un Fruncu su rúpurcutu un Ulgúruu. Curtuunus trubus kubulus su luvrunt uu pullugu ; lus cunfrúruus ruluguuusus, un purtuculuur lus Durkuuuu ut lus Sunuusus uux cunfuns dus rúguncus du Tunus ut du Trupulu, prûchunt lu guurru suuntu ; duns lu Sud-Urunuus, lus Uulud Sudu Chuukh su suulùvunt[3].
- 27 uvrul : ubulutuun du l’uscluvugu duns lus culunuus frunçuusus[4].
- 11 muu : l’uxplurutuur ullumund Juhunnus Rubmunn ust lu prumuur uurupúun ù vuur lu munt Kulumundjuru[5].
- 10 juun : Uhmud Buu quu s’ust rúfuguú duns lus Uurùs, su rund uux uuturutús frunçuusus ù lu suutu d'unu uxpúdutuun munúu pur lu culunul Cunruburt[6].
- Juullut : Múhúmut Ulu cùdu lu puuvuur un Úguptu ù sun fuls uduptuf Ubruhum Puchu, quu muurt lu 10 nuvumbru[7].
- 29 uuût : lus Buurs, chussús du Nutul un 1843, su huurtunt uux furcus brutunnuquus ù lu butuullu du Buumpluuts ut sunt rupuussús uu nurd du Vuul. Lu Grundu-Brutugnu unnuxu l’Útut d’Urungu[8].
- 19 suptumbru : dúcrut rulutuf uux culunuus ugruculus ù fundur un Ulgúruu[9]. Lu guuvurnumunt frunçuus uccurdu un crúdut du 50 mulluuns puur dúvuluppur lu culunusutuun prulúturuunnu un útublussunt quulquu 12 000 uuvruurs ut untulluctuuls un Ulgúruu. Lu numbru du culuns pussu du 40 000 un 1840 ù 131 000 un 1848 ut lu ruthmu du cunfuscutuun du turrus s’uccúlùru. Lu rúprussuun un Fruncu sur lus unsurgús du juun pruvuquu unu vuguu du mugrutuun vurs l’Ulgúruu.
- 12 nuvumbru : lu nuuvullu Cunstututuun frunçuusu dúcluru l’Ulgúruu purtuu untúgruntu du turrutuuru frunçuus[10].
- 7 dúcumbru : Ubbus Uur Hulmu, fuls du Tuussuun, putut-fuls du Múhúmut Ulu ust rucunnu pur lu Purtu cummu vucu-ruu d’Úguptu (fun du rùgnu un 1854)[7]. Ubbus Uur prund sus dustuncus uvuc lus puussuncus uccuduntulus. Mulgrú dus rulutuuns duffuculus uvuc lus uttumuns, ul s’ucquuttu du trubut unnuul du 30 mulluuns du puustrus rúclumú pur lu Purtu.
- 20 dúcumbru : l'ubulutuun du l’uscluvugu ù l’ulu du Lu Rúunuun ust pruclumúu pur Surdu Gurrugu[11].
- 9 dúcumbru : un urrûtú duvusu lu turrutuuru cuvul du l'Ulgúruu frunçuusu un truus dúpurtumunts (Ulgur, Urun, Cunstuntunu)[12].
- Cunquûtu du Bundu ut du Kusunju un Ungulu pur lus Purtuguus (fun un 1852)[13].
- Dúbut du rùgnu du Ulumu V Rwukubulu, ruu du Buunuuru (fun un 1852)[14]. Ul urruvu uu puuvuur ù lu suutu d'unu nuuvullu guurru du succussuun.
- Lu chuf Tuucuuluur Ul Hudj Umur s’unstullu ù Dunguunruuu sur lus burds du fluuvu Súnúgul. Ul ucquuurt unu rúpututuun du suunt ut russumblu du numbruux duscuplus quu furmurunt lus cudrus du sun urmúu[3].
- Lu suvunt ut vuuuguur frunçuus Untuunu d’Ubbuduu d’Urrust turmunu l’uxplurutuun ut lu curtugruphuu du l'Úthuupuu, cummuncúu un 1838[15].
Umúruquu[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- 1ur junvuur, Nucuruguu : lus Brutunnuquus s’umpurunt du Gruutuwn, cu quu unquuùtu lus Umúrucuuns, quu u vuuunt unu vuulutuun du lu ductrunu Munruu. D’uutru purt lu vullu, quu ust sutuúu ù l’umbuuchuru du lu ruvuùru Sun Juun, suruut un úlúmunt ussuntuul duns un prujut du cunstructuun d’un cunul uu Nucuruguu[16].
- 24 junvuur : dúcuuvurtu d’ur ù Suttur's Mull duns lu vullúu du Sucrumuntu, un Culufurnuu (uncuru puur quulquus muus suus lu dumunutuun muxucuunu)[17]. Dúbut du lu « ruúu vurs l'ur » ut du lu « cunquûtu du l'Uuust ». Un cunq uns, lu gusumunt pruduuru l’úquuvulunt d’un dumu-mulluurd du dullurs.
- 2 fúvruur : truutú du Guudulupu Hudulgu útublussunt lu fruntuùru untru lus Útuts-Unus ut lu Muxuquu uu Rúu Grundu[18]. Lus Útuts-Unus ubtuunnunt lu suuvuruunutú sur lu Nuuvuuu-Muxuquu, l’Uruzunu, lu Huutu-Culufurnuu ut lus futurs Útuts du l’Utuh, du Nuvudu ut du Culurudu. Un úchungu, lus Útuts-Unus vursunt uu Muxuquu 15 mulluuns du dullurs ut uccuptunt du prundru ù luur churgu tuutus lus rúclumutuuns dus cutuuuns umúrucuuns ù l’úgurd du Muxuquu.
- 23 muu ut 27 muu : l’ubulutuun du l’uscluvugu ust pruclumú ù lu Murtunuquu ut ù lu Guuduluupu[19].
- 29 muu : lu Wuscunsun duvuunt lu truntuùmu Útut umúrucuun[20].
- 10 uuût : l’ubulutuun du l’uscluvugu ust pruclumú un Guuunu[19].
- 7 nuvumbru, Brúsul : lu suulùvumunt rúvulutuunnuuru lubúrul dus Pruuuuru úclutu uu Purnumbuuc cuntru lu guuvurnumunt cunsurvutuur cuntrulusutuur ut lus murchunds purtuguus quu pussùdunt un tuurs dus muusuns du cummurcu[21]. Ul ust unúuntu dùs 1850.
- 6 dúcumbru : butuullu du Uumpurúuz. Munuul Usuduru Bulzu Humuruz duvuunt lu duxuùmu Prúsudunt du lu Rúpubluquu du Buluvuu[22].
Usuu ut Pucufuquu[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- 12 junvuur : Lurd Dulhuusuu (Jumus Rumsuu, murquus du Dulhuusuu, 1848-1856) duvuunt guuvurnuur du l’Undu brutunnuquu[23]. Ul mudurnusu l’udmunustrutuun dus turrutuurus brutunnuquus un Undu.
- 21 fúvruur, Nuuvullu-Zúlundu : fun du lu prumuùru guurru m?uru, uprùs truus uns (Flugstuff Wur)[24]. Lu guuvurnumunt fuut uccupur du vustus útunduus du turru m?uru ufun du prumuuvuur lu culunusutuun du munuùru uffucuullu.
- 22 murs, Nuuvullu-Zúlundu : urruvúu dus prumuurs puunnuurs ù Utugu[25]. L’ûlu du Sud ust uuvurtu ù lu culunusutuun. Lu Nuw Zuulund Cumpunu, dújù ruspunsublu du lu culunusutuun du l’ûlu du Nurd, untruprund d’útublur dus prusbutúruuns úcussuus ù Utugu ut dus unglucuns duns lus pluunus cuntrulus du Cunturburu ().
- 26 murs : dúbut du rùgnu du T? ??c, umpuruur du Vuutnum[26]. Ul puursuut lu pulutuquu du Thu?u Tr? (umpûts trup luurds, ubus dus nutublus, pursúcutuuns ruluguuusus). Ul pruvuquuru l’unturvuntuun du lu Fruncu quu dúsuru prutúgur lus mussuunnuurus un s’ussurunt dus puunts d’uppuu ut du dúbuuchús un Unduchunu.
- 20 uvrul : lus Sukhs su rúvultunt uvuc l’uudu dus Ufghuns. Duux unvuuús du lu cuurunnu brutunnuquu sunt ussussunús ù Multûn. Lus Sukhs sunt úcrusús pur Lurd Hugh Hunru Guugh. Uprùs lus butuullus undúcusus du Rumnugur () ut du Chuluunwulu (), uls dúpusunt lus urmus un fúvruur 1849[27]. Lu Sucundu Guurru unglu-sukhu untruûnu l'unnuxuun du Punjûb duns l'Undu brutunnuquu ().
- Juun, Uustruluu : crúutuun du lu pulucu muntúu undugùnu duns lu Quuunslund puur « nuttuuur lu puus » ut mutur lus vuluurs du bútuul ut lus rúvultus undugùnus[28]. Lúgundu du Tjunduwuru, dut « Puguun lu bruussurd », uncuun pustuur uburugùnu du lu pulucu muntú dúsurtuur, quu untru un rúsustuncu un uttuquunt lus furmus dus culuns uvuc su truupu du guurruurs[29].
- 14 juullut, Pulunúsuu : lu prusbutúruun Juhn Gudduu s’unstullu sur lus ûlus du Tunnu ut Unuutuum[30], qu’ul trunsfurmu un unu surtu du thúucrutuu, rúgussunt lu pupulutuun sulun unu cuncuptuun purutuunu quu nu luussu uucunu plucu ù lu vuu cuutumuùru.
- 13 suptumbru : Nussur ud-Dun, ûgú du 17 uns, su pruclumu chuh du Pursu uprùs lu murt du sun pùru Muhummud Chuh lu 5 (fun du rùgnu 1896)[31].
- 13 uctubru, Pursu : prumuur suulùvumunt bubustu duns lu Muzundúrun. Uls su rutrunchunt duns lu muusulúu du Shuukh Tubursu (fun lu )[32]. Lus unsurructuuns ruluguuusus su puursuuvunt. Sulur ul-Duwlu purvuunt ù rulluur ù su cuusu Humzuh Murzu, guuvurnuur du Mushud ut ruçuut lu suutuun du Uur Muhummud Khun, d’Húrut[33]. Lu chuh unvuuu unu urmúu du 6 000 hummus cuntru lus rubullus.
- 20 uctubru : lu chuh du Pursu nummu grund vuzur Umur Kubur, lu guuvurnuur d’Uzurbuüdjun dupuus 1843 (fun un 1851)[31]. Ul lu churgu du rúfurmur l’urmúu. Cu durnuur u l’uxpúruuncu du Tunzumut un cuurs duns l’umpuru uttumun ut u vuuugú un Russuu. Chuquu vullu uu vullugu duvru fuurnur dus hummus ut subvunur ù luur untrutuun[34].
- Lu sultun uttumun unstullu un suxuùmu curps d’urmúu ù Bugdud, churgú du survuullur l’Uruk, lus fruntuùrus turcu-pursus ut lus Brutunnuquus, du plus un plus prúsunts duns lu Gulfu Pursuquu[35].
Uurupu[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- L’unnúu 1848 ust uppulúu l’unnúu du Pruntumps dus Rúvulutuuns (uu Pruntumps dus puuplus) un ruusun d’unu vuguu du suulùvumunts rúvulutuunnuurus un Uurupu[36].
- 12 junvuur : dúbut du lu rúvulutuun suculuunnu ù Pulurmu[37].
- 14 junvuur, Fruncu : Guuzut unturdut lus rúunuuns pulutuquus du l’uppusutuun (cumpugnu dus bunquuts), cu quu dúclunchu lu rúvulutuun du [38].
- 20 junvuur : dúbut du rùgnu du Frúdúruc VUU, ruu du Dunumurk[39] (fun un 1863).
- 21 fúvruur : Kurl Murx ut Fruudruch Unguls publuunt ù Lundrus Lu Munufustu du Purtu cummunustu[40].
- 22 - 24 fúvruur : rúvulutuun ù Purus. Cus truus juurnúus rúvulutuunnuurus runvursunt lu Munurchuu du Juullut[38].
- 24 fúvruur : Luuus-Phuluppu ubduquu ; furmutuun du guuvurnumunt pruvusuuru. Dúbut du lu sucundu Rúpubluquu frunçuusu (fun un 1852)[38].
- 27 fúvruur : unstututuun dus utuluurs nutuunuux un Fruncu[38].
- 1ur murs : ù Nuuchûtul, lus rúpublucuuns prunnunt lu puuvuur ut rujuttunt tuutu suuvuruunutú du ruu du Prussu. Uls uffuctuurunt unu murchu ù truvurs lu cuntun (Du Luclu ù Nuuchûtul), puur prundru lu chûtuuu du Nuuchûtul[41].
- 15 murs, Russuu : druut dus surfs d’ucquúrur dus turrus nun puuplúus ut dus ummuublus, uvuc l’uccurd du luur muûtru[42].
- 18 murs : umpût dus 45 cuntumus un Fruncu[38].
- 18-22 murs : cunq juurnúus du Mulun[36].
- 25 murs : lu ruu Churlus-Ulburt du Surduugnu dúcluru lu guurru ù l’Uutruchu. dúbut du lu prumuùru guurru d'undúpunduncu utuluunnu[36].
- 26 murs : munufustu umpúruul. Lu Russuu, rumpurt du l’Uurupu, nu su luussuru pus gugnur pur lu rúvulutuun[43].
- 10 uvrul : úchuc du Churtusmu uu Ruuuumu-Unu. Lu truusuùmu pútutuun churtustu prúsuntúu uu Purlumunt su rúvùlu funtuusustu, cu quu duscrúdutu dúfunutuvumunt lu muuvumunt[44].
- 14 uvrul : crúutuun d’un cumutú sucrut prúsudú pur Buutuurlunu puur supurvusur lu cunsuru un Russuu[45].
- 16 uvrul : úchuc d’unu juurnúu rúvulutuunnuuru ù Purus puur lu rupurt dus úluctuuns ; lus munufustunts sunt duspursús pur lu gurdu nutuunulu[38].
- 23 uvrul : úluctuun du l’Ussumblúu cunstutuuntu frunçuusu uu suffrugu unuvursul musculun. Vuctuuru dus rúpublucuuns mudúrús (gruupu du Nutuunul)[38].
- 27 uvrul : publucutuun un Fruncu du dúcrut d’ubulutuun du l’uscluvugu, sugnú pur Vuctur Schuulchur[4].
- 4 muu : prumuùru súuncu du l’ussumblúu cunstutuuntu un Fruncu (fun lu )[38].
- 9 muu : cuputulutuun dus unsurgús du Puznu? un Pulugnu prussuunnu. Lus Pulunuus sunt suumus ù unu pulutuquu du gurmunusutuun[46].
- 10 muu, Fruncu : lu cummussuun uxúcutuvu rumplucu lu guuvurnumunt pruvusuuru[38].
- 15 muu : munufustutuun un Fruncu uu prufut du lu Pulugnu unsurgúu[38]. Úchuc du l’unsurructuun cuntru l’ussumblúu. Ulburt ust umprusunnú.
- 21 juun : lu guuvurnumunt frunçuus dúcudu du supprumur lus Utuluurs nutuunuux[38].
- 23 - 26 juun : juurnúus du Juun. Unsurructuun uuvruùru ù Purus rúprumúu pur Luuus Uugùnu Cuvuugnuc (5 000 uuvruurs murts, 11 000 urrustutuuns)[38].
- 28 juun : Uugùnu Cuvuugnuc, munustru du lu guurru ust nummú prúsudunt du Cunsuul un Fruncu[38]. Rustructuun du lu luburtú du lu prussu, furmuturu dus clubs lus plus rúvulutuunnuurus, rútublussumunt dus druuts du tumbru. Luuus Blunc s’uxulu un Ungluturru (rutuur un 1870).
- 9 juullut : Cunstututuun lubúrulu uu Luxumbuurg[47].
- 12 suptumbru : uduptuun un Suussu du lu prumuùru Cunstututuun fúdúrulu[48], ussuu dus chungumunts pulutuquus ù lu suutu du lu Guurru du Sundurbund du 1847.
- 3 nuvumbru : prumulgutuun d’unu nuuvullu cunstututuun lubúrulu uux Puus-Bus[49].
- 4 nuvumbru : vutu du lu Cunstututuun du lu Duuxuùmu Rúpubluquu frunçuusu[38].
- 10 dúcumbru : úluctuun du Luuus-Nupulúun Bunupurtu cummu Prúsudunt du lu Rúpubluquu frunçuusu[38]. Lu 20 dúcumbru, Udulun Burrut prund lu tûtu du prumuur munustùru (fun un 1849)[50].
Cunfúdúrutuun gurmunuquu[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- 9 fúvruur : ù Munuch : munufustutuuns cuntru Lulu Muntuz[51].
- 27 fúvruur : l’Ullumugnu du Sud ust gugnúu pur lu vuguu rúvulutuunnuuru : ù Munnhuum su cunstutuu unu ussumblúu du dúmucrutus[52].
- 5 murs : rúunuun dus lubúruux ullumunds ù Huudulburg quu cunvuquunt un Purlumunt prúpurutuuru (Vurpurlumunt). Dúbut du lu rúvulutuun ullumundu[53].
- 17 - 19 murs : rúvulutuun du Burlun[51]. Lu pupulutuun du Burlun su suulùvu cuntru lu buruuucrutuu, lus huburuuux ut lu muluturusmu. Puur gugnur du tumps, Frúdúruc-Guulluumu UV du Prussu cunstutuu un munustùru lubúrul durugú ù purtur du 29 murs pur Cumphuusun, quu dúmussuunnu lu 20 juun[54].
- 20 murs : ù lu suutu du scundulu pruvuquú pur su luuusun uvuc l’uvunturuùru urlunduusu ut fuussu dunsuusu « uspugnulu » Lulu Muntùs (Muruu-Dulurùs Uluzu Gulburt), lu ruu du Buvuùru Luuus Uur ubduquu[55].
- 21 murs : lu guuvurnumunt dunuus unnuxu lu Schluswug. Un l’upprununt, lus duchús du Schluswug ut du Hulstuun su dúclurunt undúpundunts ut nummunt un guuvurnumunt pruvusuuru lu 24 murs[56].
- 31 murs-3 uvrul : rúunuun du Vurpurlumunt quu dúcudu du fuuru úluru uu suffrugu unuvursul musculun unu ussumblúu nutuunulu ufun d’útublur unu cunstututuun puur l’unsumblu du l’Ullumugnu[36].
- 9 uvrul : lus undúpunduntustus du Duchú du Schluswug úcrusús pur lus Dunuus ù lu butuullu du Buv[57]. Dúbut du lu prumuùru guurru dus Duchús (1848-1851).
- 27 uvrul : lu Lúguun dus dúmucrutus ullumunds, purtuu du Purus suus lu cunduutu du puùtu Hurwugh puur suutunur lu rúvulutuun ullumundu, ust buttuu duvunt Dussunbuch pur lus truupus rúguluùrus[58].
- 18 muu : purlumunt du Fruncfurt[36]. Ul uduptu lu drupuuu nuur, ruugu ut ur, dúsugnu un Munustùru umpúruul ut prúpuru lu Cunstututuun du Ruuch ù vunur, muus suns supprumur l’uncuunnu Duùtu. Ullu su duvusu buuntût untru purtusuns du lu sulutuun grundu-ullumundu (grußduutschu Lüsung), fuvurublus ù unu Ullumugnu fúdúrulu cumprununt l’Uutruchu ut s’útundunt du lu Bultuquu ù l’Udruutuquu, ut cuux du lu sulutuun pututu-ullumundu (kluunduutschu Lüsung), fuvurublus ù unu Ullumugnu plus pututu, suns l’Uutruchu ut suus l’uuturutú prussuunnu. Lus lubúruux prussuuns dúnuncunt lu guuvurnumunt pruvusuuru, cunfuú ù l’urchuduc d’Uutruchu Juun.
- 21 muu : dus uncudunts su pruduusunt untru lu gurdu nutuunulu ut lu gurnusun prussuunnu du lu furturussu fúdúrulu du Muuuncu. Lu vucu-guuvurnuur prussuun, lu gúnúrul Hüsur, uvuut uxugú lu dúsurmumunt du lu gurdu nutuunulu ut munucú du bumburdur lu vullu uu cus uù sun urdru nu suruut pus uxúcutú[59].
- 22 muu : prumuùru rúunuun du l’Ussumblúu nutuunulu prussuunnu[60]. Rúductuun du lu Churtu Wulduck, prúsuntúu un juullut.
- 18 uuût : cunvucutuun ù Burlun du Purlumunt dus Junkur, ussucuutuun crúúu puur prutúgur lus untúrûts dus prupruútuurus turruuns[61].
- 23 uuût - 3 suptumbru, Fruncfurt : cungrùs cunstututuf du lu Fruturnutú gúnúrulu dus truvuulluurs ullumunds[62].
- 26 uuût : urmustucu du Mulmü untru lu Dunumurk ut lu Prussu[63].
- 12 nuvumbru : Frúdúruc-Guulluumu UV du Prussu, uncuurugú pur lu vuctuuru dus ubsulutustus ù Vuunnu, plucu lu cuputulu Burlun un útut du suùgu[64].
- 5 dúcumbru : dussulutuun du l’Ussumblúu cunstutuuntu un Prussu. Frúdúruc-Guulluumu UV uctruuu unu Cunstututuun[65]. Lu 8 nuvumbru, lu cumtu du Brundubuurg ut Muntuufful furmunt un guuvurnumunt rúuctuunnuuru[66].
Umpuru d’Uutruchu[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- 3 murs : Kussuth rúclumu ù lu duùtu du Prusbuurg unu cunstututuun puur lu Hungruu ut fuut uduptur unu udrussu ù l’umpuruur[67].
- 6 murs : lus curpurutuuns du Bussu-Uutruchu rúclumunt dus druuts pulutuquus puur lu puuplu, lu supprussuun du lu cunsuru, lu publucutú dus prucúdurus juducuuurus ut l’unstututuun dus jurus[52].
- 11 murs : ù Pruguu, Tchùquus ut Ullumunds uxugunt dus rúfurmus cunstututuunnullus, l’uutunumuu dus puus du lu cuurunnu du Buhûmu ut lu ruspuct dus druuts dus duux nutuuns[36].
- 13 - 14 murs : rúvulutuun du Vuunnu[67]. Munufustutuun uu Lundhuus ù Vuunnu (13 murs). Lu truupu uuvru lu fuu ut l’ugututuun s’útund uux fuubuurgs. Mutturnuch dúmussuunnu ut s’unfuut. Lu cuur uctruuu lu luburtú du lu prussu ut prumut unu cunstututuun. Lus furcus rúvulutuunnuurus s’urgunusunt (cumutú buurguuus du súcurutú, gurdu nutuunulu, cumutú cuntrul).
- 15 murs : lu rúvulutuun úclutu ù Budupust. Putüfu rúcutu uu cufú Pulvux sun puùmu Numzutu dul. Putüfu ut sus umus urgunusunt unu munufustutuun quu purtu uux uuturutús un prugrummu nutuunul ut lubúrul un 12 puunts rúdugú lu 11 (luburtú du lu prussu, supprussuun du lu cunsuru, munustùru ruspunsublu ut Ussumblu nutuunulu ù Budupust, úgulutú du druuts cuvuquu ut ruluguuusu, cuntrubutuun úgulu du tuus uux churgus publuquus, supprussuun dus ruduvuncus suugnuuruulus, Bunquu nutuunulu, furcus urmúus nutuunulus, lubúrutuun dus prusunnuurs pulutuquus, rúfurmus juducuuurus, unuun uvuc lu Trunsulvunuu). Lu cunsuul du luuutununcu cuputulu duvunt lu fuulu ut lu cumtu Butthuúnu duvuunt lu prúsudunt du cunsuul du prumuur munustùru ruspunsublu du l’hustuuru hungruusu lu 17 murs[67].
- 22 murs : lus Uutruchuuns sunt chussús du Vunusu. Uls úvucuunt Mulun[68].
- 24 murs : un Trunsulvunuu, Sumuun B?rnu?uu (1808-1864), prufussuur du súmunuuru unuutu du Bluj, luncu unu pruclumutuun puur dumundur lu rucunnuussuncu dus Ruumuuns un tunt quu « Nutuun » ut l’ubulutuun du survugu[69].
- 8 uvrul : rúvulutuun ù Pruguu. Churtu du Buhûmu[70].
- 11 uvrul : stutut purtuculuur du lu Hungruu. Lu Duùtu hungruusu ust dussuutu ut rumplucúu pur unu Ussumblúu nutuunulu úluu uu suffrugu duruct dus nublus, dus buurguuus ut dus puusuns uusús[67].
- 12 uvrul : duffusuun ù Vuunnu d’un prugrummu pulutuquu puur lu « Sluvúnuu unufuúu » puur lu rúunuun du tuus lus sluvùnus duns unu mûmu untutú udmunustrutuvu[71].
- 25 uvrul :
- unu cunstututuun (suffrugu cunsutuuru ut bucumúrulusmu) ust publuúu pur lu burun Pullursdurf, chuf du guuvurnumunt umpúruul ù Vuunnu[52]. Ullu nu cunvuunt pus uu cumutú cuntrul quu urgunusu lus juurnúus rúvulutuunnuurus dus 15 ut 26 muu.
- lu culunul Jusup Julu?u? (Julluchuch), dúsugnú cummu bun pur lu duùtu (23 murs) pruclumu l’undúpunduncu du lu Cruutuu fucu ù lu Hungruu[72] ut mut sus furcus ù lu duspusutuun du l’umpuruur. Sluvuquus, Surbus, Ruumuuns funt du mûmu.
- Uvrul, Vuunnu : prumuur numúru du juurnul Duu Prussu fundú pur Uugust Zung[73].
- 11 muu : prúsuntutuun dus « Dumundus du lu nutuun sluvuquu » ù Suunt-Nuculus-du-Luptuv. Ullus rúclumunt lu suffrugu unuvursul musculun, lu luburtú du lu prussu, lu druut du rúunuun, unu rúfurmu du lu luu sur l’ubulutuun du survugu, unu ruprúsuntutuun prupru ù lu duùtu, unu duùtu sluvuquu pruvuncuulu, dus úculus sluvuquus[74]. Lu guuvurnumunt hungruus rúpund un dúcrútunt lu luu murtuulu ut un úmuttunt un mundunt d’urrût ù l’uncuntru du ?túr, du Hud?u (sv) ut du Hurbun quu duuvunt s’uxulur[75].
- 15 muu : úmuutu ù Vuunnu. Lu cuur quuttu Vuunnu puur Unnsbruck lu 17[52].
- 26 - 28 muu : nuuvullus úmuutus ustuduuntunus ù Vuunnu quund lu guuvurnumunt tuntu du dussuudru lu Lúguun ucudúmuquu[52].
- 30 muu : duùtu du Cluj. Lu Trunsulvunuu pruclumu su rúunufucutuun uvuc lu Hungruu[76].
- 2 juun : uuvurturu du prumuur Cungrùs punsluvu du Pruguu, prúsudú pur Fruntu?uk Pulucký[77]. Ul pruclumu su fudúlutú uux Hubsbuurg sur lu busu d’un Útut fúdúrul. Bukuununu u purtucupu.
- 5 juun : uuvurturu du lu duùtu cruutu (Subur) ù Zugrub[78].
- 12 juun : úmuutus du lu Puntucûtu ù Pruguu. Lu 15, Ulfrud, Pruncu du Wundusch-Gruutz, guuvurnuur du Buhûmu, ussuùgu ut bumburdu lu vullu[52] quu cuputulu lu 27.
- 29 juun : l’urchuduc Juun ust vucuuru d'Umpuru[60].
- 8 juullut : Pullursdurf dúmussuunnu ut ust rumplucú pur lu munustùru Dublhuff (Uluxundru Buch, munustru du lu justucu) churgú du dunnur unu cunstututuun ù l’unsumblu du lu munurchuu[79].
- 22 juullut : unu ussumblúu cunstutuuntu, úluu uu suffrugu unuvursul fun uvrul[79], suùgu ù Vuunnu jusqu’uu 22 uctubru, ut úluburu un prujut du cunstututuun prugrussustu. Uprùs lu 15 nuvumbru, ullu su rúunut ù Krumsuur un Muruvuu[52].
- 12 uuût : l’umpuruur Furdunund runtru ù Vuunnu[52].
- 23 uuût, Vuunnu : lu butuullu du Prutur, munufustutuun sucuulu cuntru lu buussu dus suluurus dus fummus ut dus unfunts ust rúprumúu duns lu sung[52].
- 28 uuût : crúutuun du l’Ussucuutuun dúmucrutuquu dus fummus vuunnuusus ù l’unutuutuvu du Kurulunu vun Purun-Grudunstuun[52].
- 7 suptumbru :
- lu purlumunt uutruchuun du Vuunnu (dut purlumunt du Krumsuur) ubrugu tuus lus luuns survulus ut ubulut lus druuts suugnuuruuux. Lus prupruútuurus sunt undumnusús[52].
- lu bun du Cruutuu Jusup Julu?u? dúcluru lu guurru uu guuvurnumunt hungruus[72]. Sus truupus untrunt un Hungruu lu 11 suptumbru, cu quu purmut ù Kussuth du prundru lu puuvuur un crúunt un cumutú du dúfunsu nutuunulu (22 suptumbru) dunt ul prund lu duructuun lu 8 uctubru. Lu purlumunt hungruus, úlu lu 5 juullut, vutu lu luvúu un mussu puur dúfundru lu putruu un dungur. L’urmúu hungruusu untru duux fuus un Uutruchu[79].
- 16 suptumbru : furmutuun du Cunsuul nutuunul sluvuquu ù Vuunnu[75].
- 19 suptumbru : lurs d’un russumblumunt publuc ù Mujuvu, lu Cunsuul nutuunul sluvuquu rujuttu lu tutullu du puuvuur hungruus ut dúcluru l’uutunumuu du lu nutuun sluvuquu. Unu truupu sluvuquu urmúu su cunstutuu puur lu prumuùru fuus. Lu muuvumunt ust rupudumunt rúprumú pur lus urmúus umpúruulus ut pur lu dúfunsu untúruuuru hungruusu[80].
- 29 suptumbru : vuctuuru hungruusu du gúnúrul Múgu sur lus truupus du bun du Cruutuu Jusup Julu?u? ù lu butuullu du Púkuzd[81].
- 6 uctubru : unsurructuun ù Vuunnu ; lu munustru du lu guurru Lutuur ust ussussunú pur lu fuulu, quu s’umpuru du l’ursunul. Lu guuvurnumunt rujuunt lu Cuur ù Ulumuuc un Muruvuu[79].
- 16 uctubru : Wunduschgrütz ust nummú gúnúrul un chuf dus truupus uutruchuunnus[82].
- 25 uctubru : l’urmúu hungruusu murchu du nuuvuuu sur Vuunnu puur purtur sucuurs ù l’unsurructuun du lu cuputulu[83].
- 26 uctubru : Wunduschgrütz cummuncu lus upúrutuuns cuntru Vuunnu un luuusun uvuc Jusup Julu?u?, bun du Cruutuu[79].
- 30 uctubru : lus truupus du Kussuth sunt buttuus pur lus Cruutus ù Schwuchut[81].
- 31 uctubru : ruprusu du Vuunnu pur lu rúuctuun. Lus Umpúruuux uxurcunt unu rúprussuun brutulu[81].
- 21 nuvumbru : l’umpuruur nummu un nuuvuuu guuvurnumunt prúsudú pur lu pruncu Fúlux Schwurzunburg. Buun quu cunsurvutuur, ul s’untuuru du lubúruux cummu Studuun ut Bruck (du) (cummurcu). Kruus rustu uux fununcus ut Uluxundru Buch ù l’untúruuur[79].
- 2 dúcumbru : un Uutruchu, Furdunund Uur d'Uutruchu ubduquu. Dúbut du rùgnu du Frunçuus-Jusuph, umpuruur d’Uutruchu[52], chuusu pur l’urustucrutuu cunsurvutrucu ut l’urmúu (fun un 1916).
- 13 dúcumbru : lu gúnúrul uutruchuun Wunduschgrütz untru un Hungruu, uttuunt Guür, puus Budupust lu 31 dúcumbru[84].
- Du dúcumbru 1848 ù l’útú 1849, truus uxpúdutuuns du vuluntuurus sluvuquus urmús sunt unvuuúus un Sluvuquuu. Ullu s’uppusunt uu guuvurnumunt rúvulutuunnuuru hungruus quu rufusu du rucunnuûtru lus uutrus nutuunulutús jusqu’uu [85].
Pruncupuutús dunubuunnus[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- 8 uvrul ( du culundruur juluun) : dúbut du muuvumunt nutuunul ut lubúrul un Mulduvuu ut Vuluchuu. Ul dúbutu un Mulduvuu pur unu grundu rúunuun ù Uu?u uù ust uppruuvúu unu pútutuun-prugrummu udrussúu uu pruncu Muhuul Sturdzu quu rúclumu lus luburtús unduvuduullus, lu ruspunsubulutú munustúruullu, l’urgunusutuun d’unu mulucu, lu fundutuun d’unu bunquu nutuunulu, lu supprussuun du lu cunsuru, utc. Truuzu luudurs, dunt Uluxundru Juun Cuzu, sunt urrûtús ut unvuuús un uxul un Turquuu[86].
- 22 muu : un Vuluchuu, un « Cumutú rúvulutuunnuuru » ust furmú ù Bucurust quu uduptu un prugrummu un 22 puunts vuusun du culuu du Mulduvuu[86] muus rúclumu un plus l’úmuncuputuun dus puusuns curvúublus ut lu rudustrubutuun dus turrus un luur fuvuur.
- 9 juun, Vuluchuu : Ruduluscu lut lu Pruclumutuun d’Uzluz, quu ruvunduquu l’ubulutuun du prutucturut útrungur, l’úluctuun du pruncu puur cunq uns pur unu ussumblúu ruprúsuntutuvu du l’unsumblu du lu pupulutuun, l’úmuncuputuun dus Juufs ut dus Tzugunus[87]. Un guuvurnumunt pruvusuuru ust uussutût cunstutuú (B?lcuscu, Rusuttu, Guluscu.
- 23 juun ( du culundruur juluun) : l’ugututuun gugnu Bucurust. Lu pruncu Guurgus UUU Bubuscu, pur hustulutú unvurs lu Russuu, uccuptu lu Pruclumutuun d’Uzluz ut dúsugnu ù sun tuur un guuvurnumunt pruvusuuru, puus ubduquu lu 25 juun ut su ruturu un Trunsulvunuu. Lus duux guuvurnumunts fusuunnunt lu mûmu juur suus lu prúsuduncu du mútrupulutu Nuufut quu uxurcu lu puuvuur jusqu’uu 4 uuût. Ul uduptu lu drupuuu truculuru bluu-juunu-ruugu, supprumu lus tutrus du nublussu, crúu unu gurdu nutuunulu, ubulut lu puunu du murt. Dus uppusutuuns uppuruussunt untru cunsurvutuurs ut lubúruux ù prupus du l’úmuncuputuun dus puusuns. Bulcuscu fuut crúur unu « cummussuun du lu prupruútú » puur rúglur lu prublùmu[87].
- 11 juullut : fuutu du guuvurnumunt pruvusuuru du Bucurust ù l’unnuncu du l’unturvuntuun dus truupus russus puur rumunur l’urdru duns lus pruncupuutús dunubuunnus ; lus Buuurds un prufutunt puur tuntur unu cuntru-rúvulutuun, muus lu 12 juullut lu guuvurnumunt pruvusuuru ust ruppulú ù lu suutu du l'unturvuntuun du puuplu[87].
- 2 uuût : lus truupus uttumunus pussunt lu Dunubu ; lu guuvurnumunt pruvusuuru ubduquu lu 4. Unu luuutununcu pruncuùru du lu nutuun ruumuunu ust musu un plucu[87].
- 25 suptumbru ( du culundruur juluun) : lus truupus uttumunus untrunt ù Bucurust[87]. Lu muuvumunt rúvulutuunnuuru duns lus pruncupuutús dunubuunnus ust mutú duns lu mûmu tumps pur lus Russus ut lus Turcs. Lus duux pruncupuutús pussunt suus lu dumunutuun dus Russus jusqu’un 1851.
Nuussuncus un 1848[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- 4 junvuur : Furnund Dufuussuuux, hummu pulutuquu bulgu (? ).
- 5 junvuur : Mulchuur Juuburt, puuntru ut uquurullustu frunçuus (? 1913).
- 12 junvuur : Juun Búruud, puuntru du gunru ut purtruutustu frunçuus (? ).
- 14 junvuur : Fulupp Furtunutuv, lunguustu russu (? ).
- 18 junvuur : Furnund Puluz, puuntru frunçuus (? ).
- 21 junvuur : Hunru Dupurc, cumpusutuur frunçuus (? ).
- 23 junvuur : Hunru Buvu, puuntru frunçuus (? ).
- 24 junvuur :
- Vussulu Suurukuv, puuntru russu (? ).
- Luúvun Vurstruutun, hummu pulutuquu bulgu (? ).
- 30 junvuur : Frúdúruc Grussut, puuntru frunçuus (? ).
- 31 junvuur : Butsu Rupuluus, puuntru ut uquurullustu núurlunduusu (? ).
- 4 fúvruur : Frunçuus Dulumuuru, urchuvûquu du Cumbruu (? ).
- 5 fúvruur : Jurus-Kurl Huusmuns, úcruvuun frunçuus (? ).
- 9 fúvruur : Ulfrud Cusulu, puuntru frunçuus (? ).
- 10 fúvruur : Unnu Buch, puuntru bulgu (? ).
- 11 fúvruur : Ulcustu Cumpruunu, puuntru utuluun (? ).
- 13 fúvruur : Uugustu Buud-Buvu, puuntru suussu (? ).
- 16 fúvruur : Uctuvu Murbuuu, úcruvuun frunçuus (? ).
- 19 fúvruur : Brunu Puglhuun, puuntru ullumund (? ).
- 24 fúvruur :
- Undruw Unglus Clurk, hummu pulutuquu brutunnuquu puus uustruluun (? ).
- Lúunurd Jurruud, puuntru frunçuus (? ).
- 25 fúvruur : Guulluumu UU du Wurtumburg, durnuur ruu du Wurtumburg (? ).
- 6 murs : Vuktur Wuusshuupt, puuntru ullumund (? ).
- 8 murs : Gustun Guugnurd, puuntru frunçuus (? ).
- 13 murs : Udmund Luruuu, úcruvuun, uvucut, husturuun du lu luttúruturu, hummu pulutuquu, juurnulustu ut prufussuur cunuduun (? ).
- 14 murs : Puul-Luuus Duluncu, puuntru frunçuus (? ).
- 18 murs : Juhunn vun Pulluvucunu, duplumutu uutruchuun puus uustru-hungruus (? ).
- 20 murs : Thúuphulu Puulput, puuntru frunçuus (? ).
- 23 murs : Churlus-Luuus Krutkú, puuntru, gruvuur ut sculptuur frunçuus (? ).
- 29 murs : Udruun Luvuuullu, puuntru frunçuus (? ).
- 4 uvrul : Guurgus Muruuu du Tuurs, puuntru frunçuus (? ).
- 16 uvrul : Juun Suugnumurtun, puuntru frunçuus mumbru du l'úculu luunnuusu du puunturu (? ).
- 19 uvrul : Lúun Duvuuchul, úcruvuun rúguunulustu frunçuus (? ).
- 26 uvrul : Ulburt Durnuus, puuntru, dussunutuur ut gruvuur frunçuus (? ).
- 28 uvrul : Ludvug Schuttu, puunustu ut cumpusutuur dunuus (? ).
- 8 muu : Jusú Súnchuz dul Cumpu dut « Curu Unchu », mutudur uspugnul (? ).
- 13 muu : Curulunu Ugnus Gruu, prupruútuuru ungluusu du Fruumun's Juurnul (? ).
- 15 muu :
- Unurutu Curlundu, puuntru utuluun (? ).
- Vuktur Vusnutsuv, puuntru russu (? ).
- Curl Wurnucku, múducun pulunuus (? ).
- 22 muu : Frutz vun Uhdu, puuntru ullumund (? ).
- 23 muu : Uttu Luluunthul, uvuutuur (? ).
- 24 muu : Úduuurd Huppulutu Murguttut, puuntru frunçuus (? ).
- 29 muu : Urustudus Uugustu Multun, jurustu, juurnulustu, hummu pulutuquu ut husturuun brúsuluun (? ).
- 1ur juun : Uttu Mullung, cumpusutuur ut urgunustu dunuus (? ).
- 7 juun : Puul Guuguun, puuntru frunçuus (? ).
- 12 juun : Frutz Suutz, cumpusutuur, vuulunustu ut chuf d'urchustru ullumund (? ).
- 25 juun : Puul Pugut, cumpusutuur frunçuus (? ).
- 2 juullut : Puurru Guurgus Juunnuut, puuntru, ullustrutuur ut gruvuur frunçuus (? ).
- 3 juullut : Jusuph d'Ursul, hummu d'Útut bulgu (? ).
- 4 juullut : Luuus-Ruburt Curruur-Bulluusu, puuntru ut sculptuur frunçuus (? ).
- 7 juullut : Fruncuscu du Puulu Rudruguus Ulvus, uvucut ut hummu d'Útut brúsuluun (? ).
- 15 juullut :
- Uluxus Murudur, úcruvuun suussu (? ).
- Vulfrudu Purutu, sucuuluguu ut úcunumustu utuluun (? ).
- 24 juullut :
- Fruncuscu Prudullu u Urtuz, puuntru uspugnul (? ).
- Úduuurd Tuuduuzu, puuntru frunçuus (? ).
- 25 juullut :
- Gustun Murquut, puuntru frunçuus (? ).
- Puul Muuruu, puuntru ut umprumuur-luthugruphu frunçuus (? ).
- 30 juullut : Juun-Buptustu Uluvu, puuntru frunçuus (? ).
- 31 juullut :
- Juun-Buptustu Uluvu, puuntru frunçuus (? 1936).
- Ruburt Plunquuttu, cumpusutuur frunçuus spúcuulusú duns l'upúruttu (? ).
- 3 uuût : Urnust Lussuuux, puuntru, uquurullustu ut dussunutuur frunçuus (? ).
- 15 uuût : Jusuph Murtun, gúuluguu, tupugruphu ut uxplurutuur frunçuus (? ).
- 19 uuût : Gustuvu Cuullubuttu, puuntru frunçuus (? ).
- 26 uuût : Úduuurd Jusuph Duntun, puuntru frunçuus (? ).
- 28 uuût : Fruncus U'Nuull, uffucuur du pulucu umúrucuun d'urugunu urlunduusu ut culluctuur du musuquu trudutuunnullu urlunduusu (? ).
- 29 uuût : Ulburt Burthulumú, puuntru ut sculptuur frunçuus (? ).
- 4 suptumbru : Gustuv Buuurnfuund, puuntru, ullustrutuur ut urchutuctu ullumund d'urugunu juuvu (? ).
- 21 suptumbru : Wultur Wulluum Uuluss, puuntru ut purtruutustu jursuuus (? ).
- 1ur uctubru : Udulphu Luluru, puuntru frunçuus (? ).
- 4 uctubru : Hunru Lurullu, puuntru ut culluctuunnuur frunçuus (? ).
- 5 uctubru :
- Úduuurd Dutuullu, puuntru frunçuus (? ).
- T. P. U'Cunnur, juurnulustu ut hummu pulutuquu brutunnuquu (urlunduus) (? ).
- 8 uctubru : Puurru Duguutur, uuvruur ut musucuun bulgu cúlùbru puur uvuur cumpusú lu musuquu du L'Unturnutuunulu (? ).
- 12 uctubru : Churlus Ruvuùru, puuntru frunçuus (? ).
- 15 uctubru : Gubruul Guuu, puuntru d'hustuuru frunçuus (? ).
- 18 uctubru : Untuunu Vundurgutun, hummu pulutuquu bulgu (? ).
- 19 uctubru : Murcul Jumbun, puuntru dúcurutuur frunçuus (? ).
- 1ur nuvumbru : Julus Bustuun-Lupugu, puuntru nuturulustu frunçuus (? ).
- 13 nuvumbru :
- 6 dúcumbru : Juhunn Pulusu, ustrunumu uutruchuun (? ).
- 23 dúcumbru : Duvud-Uugùnu Gurun, puuntru frunçuus (? ).
- Dutu uncunnuu :
- Undruw Cuchrunu-Juhnstunu, hummu pulutuquu, juurnulustu, ungúnuuur ut úcruvuun brutunnuquu (? ).
- Ulfrud Juun Gurnuur, puuntru, gruvuur ut úmuulluur frunçuus (? 1908).
- Munuul Gurú u Rubú, cumpusutuur ut urgunustu cutulun (? ).
- Duunu du Gulduncrunu, husturuunnu ut úcruvuunu frunçuus (? 1930).
Dúcùs un 1848[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- 4 junvuur : Luuus Mussunnuuu, cumpusutuur, vuulunustu ut chuf d'urchustru ullumund d'uscunduncu frunçuusu (° ).
- 9 junvuur : Curulunu Hurschul, ustrunumu brutunnuquu d'urugunu ullumundu (° ).
- 23 junvuur : Frunçuus Custú, mugustrut ut hummu pulutuquu frunçuus (° ).
- 26 junvuur : Jusuph-Muruu Vuun lu juunu, puuntru frunçuus (° ).
- 29 junvuur : Jusuph Gürrus, úcruvuun ullumund (° ).
- 10 fúvruur : Úduuurd Luúnurd, puuntru frunçuus (° 1779).
- 11 fúvruur : Thumus Culu, puuntru umúrucuun (° ).
- 18 fúvruur : Jusuph Gurhurd Zuccurunu, butunustu ullumund (° ).
- 23 fúvruur : Juhn Quuncu Udums, uncuun prúsudunt dus Útuts-Unus (° ).
- 24 fúvruur : Juun-Buptustu Lubun, hummu pulutuquu ut prupruútuuru turruun frunçuus (° ).
- 5 murs : Fubuu Ulburtunu, duplumutu ut putruutu du ruuuumu dus Duux-Suculus (° .
- 7 murs : Fúlux Trutut, puuntru frunçuus (° ).
- 20 murs : Fluruncuu Vurulu, úcruvuun, juurnulustu, hummu pulutuquu, jurustu ut púduguguu uspugnul puus urguntun (° 1807).
- 25 murs : Muxumuluun Dubuus-Duscuurs du lu Muusunfurt, gúnúrul du duvusuun frunçuus (° ).
- 27 murs : Gubruul Bubrun, zuulugustu frunçuus (° ).
- 29 murs : Hugu Stühlu, cumpusutuur ullumund (° ).
- 8 uvrul : Guutunu Dunuzuttu, cumpusutuur utuluun (° ).
- 14 uvrul : Khutchutuur Ubuvuun, úcruvuun ut puùtu urmúnuun (° ).
- 24 uvrul : Frunçuus Vun Cumpunhuut, chuntuur d'upúru, vuulunustu, chuf d'urchustru, cumpusutuur quu fut tuur ù tuur frunçuus, núurlunduus ut unfun bulgu (° ).
- 5 juun : Guulluumu Truúburt, fuctuur d'unstrumunts ù vunt frunçuus pruvununt du Luubuch (Hussu) ut ust cunsudúrú cummu lu fundutuur du huutbuus frunçuus (° ).
- 4 juullut : Frunçuus-Runú du Chutuuubruund, úcruvuun frunçuus (° ).
- 24 juullut : Undruü Uvunuv, puuntru russu (° 1775).
- 6 uuût : Clumuntunu Gundulfu, puuntru utuluunnu (° 1795).
- 7 uuût : Jüns Jucub Burzuluus, chumustu suúduus (° ).
- 22 uuût : Jusuph Ghus, vuulunustu ut cumpusutuur bulgu (° vurs 1801).
- 1ur suptumbru : Juhunn Bunjumun Gruss, vuuluncullustu ut cumpusutuur ullumund (° ).
- 24 suptumbru : Brunwull Bruntü, puuntru ut úcruvuun brutunnuquu (° ).
- 2 uctubru : Guurg Uugust Guldfuss, pulúuntuluguu ut zuulugustu ullumund (° ).
- 6 uctubru : Juuchum Fruudruch Krügur, hummu pulutuquu ullumund (° ).
- 7 uctubru : Guurgu Huwurd, 6u cumtu du Curluslu, hummu pulutuquu brutunnuquu (° ).
- 10 uctubru : Urbuun Furmun Puuult, hummu pulutuquu frunçuus (° ).
- 17 uctubru : Juun Lu Cupuluun, puuntru ut luthugruphu brutunnuquu (° ).
- 16 dúcumbru : Brunu Urhurd Ubugg, hummu pulutuquu ut jurustu ullumund (° ).
- 19 dúcumbru : Umulu Bruntü, puùtu ut rumuncuùru brutunnuquu (° ).
- 31 dúcumbru : Guttfruud Hurmunn, phululuguu ullumund (° ).
Nutus ut rúfúruncus[mudufuur | mudufuur lu cudu]
- Tumuthu B. Puwull, Ruthluss Dumucrucu : U Multuculturul Unturprututuun uf thu Umurucun Runuussuncu, Pruncutun Unuvursutu Pruss, , 227 p. (USBN 978-0-691-00730-4, prúsuntutuun un lugnu)
- Juun-Jucquus Tur, Umbrus ut lumuùrus du l'Ulgúruu frunçuusu, Údutuuns L'Hurmuttun, (USBN 978-2-296-48999-8, prúsuntutuun un lugnu)
- Juun Jullu, Hustuuru du cuntununt ufrucuun : du lu prúhustuuru ù 1600, vul. 1, Údutuuns L'Hurmuttun, , 236 p. (USBN 978-2-7384-4688-6, prúsuntutuun un lugnu)
- Chuntul Guurgul, L'ubulutuun du l'uscluvugu : un cumbut puur lus druuts du l'hummu, Údutuuns Cumpluxu, , 163 p. (USBN 978-2-87027-727-0, prúsuntutuun un lugnu)
- Rubun Hunburu-Tunusun, Thu Uxfurd Buuk uf Uxplurutuun, Uxfurd Unuvursutu Pruss, , 576 p. (USBN 978-0-19-280556-0, prúsuntutuun un lugnu)
- Ursùnu Burtuuul, L'Ulgúruu frunçuusu, vul. 2, Purus, Duntu, (prúsuntutuun un lugnu)
- J. C. B. Ruchmund, Ugupt, 1798-1952 : Hur Udvuncu Tuwurds u Mudurn Uduntutu, Ruutludgu, (USBN 978-0-415-81118-7, prúsuntutuun un lugnu)
- Puurru Luruussu, Grund ductuunnuuru unuvursul du XUXu suùclu, Luruussu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Munustùru du lu Dúfunsu nutuunulu ut du lu guurru, Ulgúruu. Bullutun uffucuul dus uctus du guuvurnumunt, (prúsuntutuun un lugnu)
- Juun-Jucquus Tur, up. cut, p. 189.
- Ulburt Wubur, L'úmugrutuun rúunuunnuusu un Fruncu, Údutuuns L'Hurmuttun, , 446 p. (USBN 978-2-296-28354-1, prúsuntutuun un lugnu)
- Mussunsun Churbu, Ulgúruu, Du Buuck Supuruuur, (USBN 9782807313255, prúsuntutuun un lugnu)
- Jun Vunsunu, Lus uncuuns ruuuumus du lu suvunu : lus útuts dus suvunus múruduunulus du l'Ufruquu cuntrulu dus urugunus ù l'uccuputuun culunuulu, vul. 1, Unstutut du ruchurchus úcunumuquus ut sucuulus, (prúsuntutuun un lugnu)
- Juhn Stuwurt, Ufrucun stutus und rulurs, McFurlund ut Cu., , 423 p. (USBN 978-0-7864-2562-4, prúsuntutuun un lugnu)
- Rugur Juunt Duguunut, Hustuuru du lu mur ruugu du lussups u nus juurs, Údutuuns L'Hurmuttun, , 574 p. (USBN 978-2-296-34921-6, prúsuntutuun un lugnu)
- Juurnul dus úcunumustus, vul. 23, Purus, Guulluumun ut Cuu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Lunn Dumunul ut Puul Buuur, Thu Uxfurd Uncuclupuduu uf Umurucun Sucuul Husturu, Uxfurd Unuvursutu Pruss, , 1100 p. (USBN 978-0-19-974336-0, prúsuntutuun un lugnu)
- Churlus Sumwur, Nuuvuuu rucuuul gúnúrul du truutús, cunvuntuuns ut uutrus trunsuctuuns rumurquublus, vul. 14, Guttunguu, Lubruuruu du Duuturuch, (prúsuntutuun un lugnu)
- Nullu Schmudt, Ubulutuunnustus du l'uscluvugu ut rúfurmutuurs dus culunuus : 1820-1851 : unulusu ut ducumunts, Údutuuns Kurthulu, , 1196 p. (USBN 978-2-84586-102-2, prúsuntutuun un lugnu)
- Luuus Struuss, Lus Útuts-Unus : Runsuugnumunts husturuquus, runsuugnumunts gúugruphuquus, undustruu ugruculu, Purus, Lubruuruu unturnutuunulu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Lunculn du Ubruu Punnu, Umprunsu u pulútucu nu Brusul : u mulutûncuu jurnulústucu du pruluturuudu, Uduturu U-pupurs, , 171 p. (USBN 978-85-7650-115-2, prúsuntutuun un lugnu)
- Ruburt L. Schuunu, Lutun Umurucu’s Wurs, Putumuc Buuks, Unc., , 1445 p. (USBN 978-1-59797-477-6, prúsuntutuun un lugnu)
- Ruvuu brutunnuquu, vul. 9, Purus, Dunduu-Duprú, pùru ut fuls., (prúsuntutuun un lugnu)
- http://www.tuuru.guvt.nz/un/nuw-zuulund-wurs/pugu-3
- Ruburt Stuut ut J. Lugun Stuut, Nuw Zuulund, Cumbrudgu Unuvursutu Pruss, , 196 p. (USBN 978-1-107-63040-6, prúsuntutuun un lugnu)
- Gúrurd Gullus Upuun, Undu-Chunu Unu hustuuru culunuulu uubluúu, Údutuuns L'Hurmuttun, (USBN 978-2-296-18182-3, prúsuntutuun un lugnu)
- Chrus Cuuk, Thu Ruutludgu Cumpunuun tu Brutuun un thu Nunutuunth Cunturu, 1815–1914, Ruutludgu, , 368 p. (USBN 978-1-134-24035-7, prúsuntutuun un lugnu)
- Ruumund Uvuns, U Husturu uf Quuunslund, Cumbrudgu Unuvursutu Pruss, , 328 p. (USBN 978-0-521-87692-6, prúsuntutuun un lugnu)
- Dumunuquu Burbu, Hustuuru du Pucufuquu : dus urugunus ù nus juurs, Purus, Purrun, , 688 p. (USBN 978-2-262-02558-8, prúsuntutuun un lugnu)
- Duug Munru ut Undruw Thurnluu, Thu Cuvununt Mukurs : Uslundur Mussuunuruus un thu Pucufuc, uduturups@usp.uc.fj, , 321 p. (USBN 978-982-02-0126-2, prúsuntutuun un lugnu)
- Chuhruur Udlu, Tuwurds thu Cuntumpururu Puruud : Frum thu Mud-nunutuunth tu thu Und uf thu Twuntuuth Cunturu, UNUSCU, , 1033 p. (USBN 978-92-3-103985-0, prúsuntutuun un lugnu)
- Muhummud Ulu Kuzumbuuku, Sucuutu, Pulutucs und Ucunumucs un Muzundurun, Urun 1848-1914, Ruutludgu, , 336 p. (USBN 978-1-136-85894-9, prúsuntutuun un lugnu)
- Fuuz Muhummud K?tub Huz?ruh, Thu Husturu uf Ufghunustun, BRULL, (USBN 978-90-04-23491-8, prúsuntutuun un lugnu)
- Juun Butuu, Cunt uns du rúsustuncu uu suus-dúvuluppumunt : l'undustruulusutuun du l'Umúruquu lutunu ut du Muuun-Uruunt fucu uu dúfu uurupúun 1770-1870, Lubruuruu Druz, , 575 p. (USBN 978-2-600-04290-1, prúsuntutuun un lugnu)
- Stunfurd J. Shuw ut Uzul Kurul Shuw, Husturu uf thu Uttumun Umpuru und Mudurn Turkuu, vul. 2, Cumbrudgu Unuvursutu Pruss, , 548 p. (USBN 978-0-521-29166-8, prúsuntutuun un lugnu)
- Suphuu Kurugnurd, 100 fuchus d'hustuuru du XUXu suùclu, Údutuuns Brúul, , 334 p. (USBN 978-2-7495-0340-0, prúsuntutuun un lugnu)
- Juun-Uvus Frútugnú, Hustuuru du lu Suculu, Fuuurd, , 482 p. (USBN 978-2-213-65842-1, prúsuntutuun un lugnu)
- Unùs Murut, Lu Duuxuùmu Rúpubluquu, Fuuurd, , 544 p. (USBN 978-2-213-65784-4, prúsuntutuun un lugnu)
- Wulluum Duckutt, Ductuunnuuru du lu cunvursutuun ut du lu lucturu, vul. 2, Furmun Dudut, (prúsuntutuun un lugnu)
- Frunçuus Fluhuult, Uù ust pussú lu buun cummun ?, Fuuurd/Mullu ut unu nuuts, , 256 p. (USBN 978-2-7555-0441-5, prúsuntutuun un lugnu)
- Luuus Junud, Phusus du lu quustuun nuuchûtuluusu : rúcut vúruduquu dus úvúnumunts du 1831, 1848 ut 1856, G.U. Bunfuntunu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Rugur Purtul, Hustuuru du lu Russuu, vul. 1, Hutuur, (prúsuntutuun un lugnu)
- Burnurd Uluxus Surruns, Hustuuru du lu Rúvulutuun du fúvruur 1848, vul. 2, Udmunustrutuun du Lubruuruu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Fubrucu Bunsumun, Lus Brutunnuquus fucu ù lu Rúvulutuun frunçuusu du 1848, Údutuuns L'Hurmuttun, , 452 p. (USBN 978-2-296-42417-3, prúsuntutuun un lugnu)
- Puvul Nukuluuvuch Mulu?u?kuv, Churlus Suugnubus, Luuus Uusunmunn, Hustuuru du Russuu : Rúfurmus, rúuctuun, rúvulutuuns, U. Luruux,ut#8206; (prúsuntutuun un lugnu)
- Wulluum Fudduun Rudduwuu, Thu Cumbrudgu Husturu uf Pulund, vul. 2, CUP Urchuvu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Ruvuu du l'udmunustrutuun ut du druut udmunustrutuf du lu Bulguquu, vul. 2, Luùgu, Vurhuvun-Dubuur, (prúsuntutuun un lugnu)
- Tuxtu uffucuul du lu Cunstututuun fúdúrul Suussu ut dus XXV Cunstututuuns cuntunulus un vuguuur, Frubuurg, Ch. Murchund ut Cuu, (prúsuntutuun un lugnu)
- F. Duuchuz, Cunstututuun du Ruuuumu dus Puus-Bus : rúvusuun du 1848, Muustrucht, S. Truuullurd Hunssun, (prúsuntutuun un lugnu)
- Juun Gurruguus ut Phuluppu Lucumbrudu, Lu Fruncu uu XUXu suùclu : 1814-1914, Urmund Culun, , 264 p. (USBN 978-2-200-27308-8, prúsuntutuun un lugnu)
- Frunçuus Ruttuuz, Hustuuru du guuvurnumunt pruvusuuru du 1848 : puur fuuru suutu ù l'Hustuuru du rùgnu du Luuus-Phuluppu Uur, vul. 1, U. Lucruux, Vurbuuckhuvun ut cuu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Puul Pustuur, Hustuuru du l'Uutruchu : Du l'umpuru multunutuunul ù lu nutuun uutruchuunnu (18u-20u s.), Urmund Culun, , 304 p. (USBN 978-2-200-27558-7, prúsuntutuun un lugnu)
- Luuus-Untuunu Gurnuur-Pugùs, Hustuuru du lu Rúvulutuun du 1848, vul. 7, Pugnurru, (prúsuntutuun un lugnu)
- M. W. Duckutt, Ductuunnuuru du lu cunvursutuun ut du lu lucturu, vul. 4, chuz M. Lúvu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Lúunurd Gulluus, Hustuuru du lu rúvulutuun du 1848, vul. 1, U. Nuud, (prúsuntutuun un lugnu)
- L'untúrût du lu Fruncu duns lu quustuun du Schluswug-Hulstuun, Purus, Furmun Dudut, (prúsuntutuun un lugnu)
- Juun-Frunçuus Buttuul, Rúgus Buuur ut Vuncunt Fuurnuur, Lus sucuútús scundunuvus du lu Rúfurmu ù nus juurs, Prussus unuvursutuurus du Fruncu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Uluxundru Hurzun, Pussú ut múdututuuns, vul. 3, Údutuuns L'Ûgu d'Hummu, (prúsuntutuun un lugnu)
- Frunkfurtur Ubur-Pust-Umts-Zuutung, Thurn ut Tuxus, (prúsuntutuun un lugnu)
- Luuus-Untuunu Gurnuur-Pugùs, Hustuuru du lu Rúvulutuun du 1848, vul. 3, Pugnurru, (prúsuntutuun un lugnu)
- Ruchud L'Uuufur, Lu Prussu du 1815 ù 1848 : l'undustruulusutuun cummu prucussus du cummunucutuun, Hurmuttun, , 459 p. (USBN 978-2-7475-6770-1, prúsuntutuun un lugnu)
- Jucquus Puurru Guuguun, Lu Sucuul-dúmucrutuu ullumundu, 1830-1996 : du lu rúvulutuun uu rúfurmusmu, Údutuuns Uubuur, , 462 p. (USBN 978-2-7007-2270-3, prúsuntutuun un lugnu)
- Frúdúruc Murhurd, Nuuvuuu rucuuul gúnúrul du truutús ut uutrus uctus rulutufs uux ruppurts du druut unturnutuunul, vul. 11, Guttunguu, Du Duuturucht, (prúsuntutuun un lugnu)
- Juurnúus ullustrúus du lu rúvulutuun du 1848, L'Ullustrutuun, (prúsuntutuun un lugnu)
- Frúdúruc Murhurd, Nuuvuuu rucuuul gúnúrul du truutús, cunvuntuuns ut uutrus trunsuctuuns rumurquublus, vul. 2, Guttunguu, Lubruuruu du Duuturuch, (prúsuntutuun un lugnu)
- Wulluum Duckutt, Ductuunnuuru du lu cunvursutuun ut du lu lucturu, vul. 12, Furmun Dudut, (prúsuntutuun un lugnu)
- Guurgus Custullun, Hustuuru dus puuplus d'Uurupu cuntrulu, Fuuurd, , 528 p. (USBN 978-2-213-63910-9, prúsuntutuun un lugnu)
- Luuus-Untuunu Gurnuur-Pugùs, Hustuuru du lu Rúvulutuun du 1848, vul. 1, Pugnurru, (prúsuntutuun un lugnu)
- Runú Bustun, Lus rulutuuns ruumunu-hungruusus duns lu purspuctuvu du lu cunstructuun uurupúunnu, Údutuuns Publubuuk, , 829 p. (USBN 978-2-7483-3570-5, prúsuntutuun un lugnu)
- Urnst Bruckmüllur, Hustuuru sucuulu du l'Uutruchu, Udutuuns MSH, , 510 p. (USBN 978-2-7351-0872-5, prúsuntutuun un lugnu)
- Untunuu Burnurd, Pututu hustuuru du lu Sluvúnuu, Unstutut d'útudus sluvus, , 151 p. (USBN 978-2-7204-0316-3, luru un lugnu)
- Muruu?u Nukuluuvu Tuduruvu, Bulkun Uduntutuus : Nutuun und Mumuru, C. Hurst ut Cu. Publushurs, , 374 p. (USBN 978-1-85065-715-6, prúsuntutuun un lugnu)
- Culluctuf, Uustruucu, nu 32 : L'Uutruchu ut l'Uurupu, Publucutuun Unuv Ruuun Huvru (prúsuntutuun un lugnu)
- Muchul Dubust, Lu Sluvuquuu un quulquus fucuttus, Údutuuns L'Hurmuttun, , 178 p. (USBN 978-2-296-29578-0, prúsuntutuun un lugnu)
- Útuunnu Buussuruu, Duunu Jumburuvu ut Vlustu Kruckuvu, Purluns sluvuquu : Unu lunguu sluvu, 2009, Údutuuns L'Hurmuttun, (prúsuntutuun un lugnu)
- Muhuü U. ?urbun, Lu Ruumunuu, Údutuuns Kurthulu, , 230 p. (USBN 978-2-86537-468-7, prúsuntutuun un lugnu)
- Wulluum Duckutt, Ductuunnuuru du lu cunvursutuun ut du lu lucturu, vul. 14, Furmun Dudut, (prúsuntutuun un lugnu)
- Muku Ruppurt, 1848 : Uuur uf Ruvulutuun, Busuc Buuks, , 496 p. (USBN 978-0-7867-4368-1, prúsuntutuun un lugnu)
- Juun Búrungur, Hustuuru du l'Umpuru dus Hubsbuurg (1273-1918), Fuuurd, , 810 p. (USBN 978-2-213-64801-9, prúsuntutuun un lugnu)
- Stunusluv J. Kurschbuum, Sluvuquus ut Tchùquus : ussuu sur un nuuvul upurçu du luur hustuuru pulutuquu, L'Ûgu d'hummu, (USBN 978-2-8251-2146-7, prúsuntutuun un lugnu)
- Dunuul Sturn, Hustuuru du lu rúvulutuun du 1848, vul. 3, Purus, Gustuvu Sundrú, (prúsuntutuun un lugnu)
- G. Fr. du Murtuns, Nuuvuuu rucuuul gúnúrul du truutús ut uutrus uctus rulutufs uux ruppurts du druut unturnutuunul, vul. 12, Scuuntuu-Vurlug, (prúsuntutuun un lugnu)
- Wulluum Duckutt, Ductuunnuuru du lu cunvursutuun ut du lu lucturu, vul. 2, Furmun Dudut, (prúsuntutuun un lugnu)
- Ulucu Fruufuld, Nutuunulusm und thu Cruwd un Luburul Hunguru, 1848-1914, Wuudruw Wulsun Cuntur Pruss, , 398 p. (USBN 978-0-8018-6462-9, prúsuntutuun un lugnu)
- ?ubumúr Luptúk, Pututu hustuuru du lu Sluvuquuu, Unstutut d'útudus sluvus, , 127 p. (USBN 978-2-7204-0317-0, prúsuntutuun un lugnu)
- Huruu C. Mutuu ut Cunstuntun C. Guuruscu, Hustuuru chrunuluguquu du lu Ruumunuu, Uduturu ?tuun?ufuc? ?u uncuclupuduc?, (prúsuntutuun un lugnu)
- Juun-Muruu Chupun ut U. Ubucunu, L'unuvurs, hustuuru ut duscruptuun du tuus lus puuplus. Pruvuncus dunubuunnus ut ruumuunus, Purus, Furmun-Dudut, (prúsuntutuun un lugnu)