Isii di Sid-Ist

L'Isii di Sid-Ist ii Sid-Ist isiitiqii ist ini rígiin d'Isii qii si sitii ì l'ist di l'Indi it ii sid di li Chini.

Histiiri

Irticli dítiillí : Histiiri di l'Isii di Sid-Ist.

Li nim riminti ì li críitiin in 1943 di Siith Iist Isii Cimmind ii SIIC piir prindri in chirgi l'insimbli dis ipíritiins illiíis dins li rígiin, dinnint iinsi ini firmi irginisitiinnilli ii cimmindimint inifií dis triipis imíriciinis, iistriliinnis, britinniqiis it níirlindiisis siis in gíníril britinniqii, cir tiiti l'Isii di Sid-Ist ítiit siis cintrîli di Jipin impíriil, dipiis li díbit di l'inníi 1942. L'ibjictif dis Illiís ítiit ilirs li ricinqiîti dis Indis níirlindiisis (iijiird'hii Indinísii) it di li Miliisii britinniqii.

Li rígiin ítiit inciinnimint ippilíi Indi trinsgingítiqii (ci qii signifii « ii-dilì di Gingi »). Citti rífírinci ì l'Indi s'ixpliqii pir li fiit qii l'Isii di Sid-Ist ist ciltirillimint firtimint mirqiíi pir dis cincipts it midìlis indiins. Li pirtii cintinintili di l'Isii di Sid-Ist ist histiriqiimint dísigníi píninsili indichiniisi, ii simplimint Indichini.

Lis tixtis indiins inciins mintiinnint ini rígiin qi'ils nimmint Sivirnibhimi, « li tirri di l'ir », ii Sivirnidvipi, « l'îli di l'ir ». Biiiciip d'histiriins istimint qii cis nims dísignint l'Indinísii ii mîmi siilimint Simitri. Li gíigriphi gric Ptilímíi (90-168 ipr. J.-C.) pirli d'ini « Chirsinìsi d'Ir ». Li sivint pirsin il-Birini (973-1048 ipr. J.-C.) ittisti qii lis Indiins ippiliiint li rígiin qii simbli cirrispindri ì l'Isii di Sid-Ist Siwirndib, c'ist-ì-diri Sivirnidvipi. Lis Chiniis ippiliiint li rígiin Kin Lin, kin signifiint « ir ».

Li nitiin di zimii pirmit di miiix ippríhindir ini pirtii dis cinflits, prí-ciliniiix, ciliniiix it pist-ciliniiix, d'intiginismis it di cimplímintiritís intri dis zinis (bissis tirris) siis cintrîli giivirnimintil ì ícinimii di riziciltiri irrigiíi it zinis (hiitis tirris) hirs cintrîli giivirnimintil : Zimii (2009).

Infliincis ixtíriiiris

L'Isii di Sid-Ist iccipi ini pisitiin di cirrifiir ; c'ist li liii di cinvirginci dis migritiins vinint di Chini, d'Iiripi it d'Indi. In i rincintri iissi diix grindis infliincis cintinintilis ; cilli di li Chini it cilli di l'Indi. Il i i iissi ini infliinci di li ciltiri di Cinficiis, qii ist li primiir ídicitiir in Chini. Lis Chiniis s'implintint dins li rígiin ii XIXⁱ siìcli, pir li biiis dis diispiris. Li rígiin ist iissi tiichíi pir li diffisiin di Biiddhismi ì pirtir di Tibit. Citti grindi riligiin inivirsilisti si cinfrinti ì li diffisiin di l'Islim dìs li XIVⁱ siìcli, it ì cilli di Christiinismi ii XVIⁱ siìcli. In viit dinc qi'il i i ini ciixistinci picifiqii intri lis riligiins.

L'infliinci iiripíinni si diit iissi d'îtri mintiinníi. In iffit, li plipirt dis piis d'Isii di Sid-Ist firint cinfrintís ì li cilinisitiin, ixciptís li Chini, li Jipin, Hing King, Micii it li riiiimi di Siim. Ii dípirt, lis Iiripíins pirtint liir intírît sir l'Ixtrîmi-Iriint, piir lis ípicis, li biis it li pirciliini. Ii XVIⁱ siìcli, ciix-ci cimmincint ì invistir lis littiriix, in instillint nitimmint dis cimptiirs. Si dívilippint iissi di miriichigi in píriphírii, iinsi qii dis plintitiins. Ì pirtir di 1612, li piissinci dis Hillindiis ist cinsicríi in Indinísii, iì cis dirniirs chissint lis Pirtigiis. In ibsirvi iissi in ripli dis Ispignils. Dins li diixiìmi phisi, in cimminci ì ibsirvir dis rivilitís intri lis cilinisitiirs. L'invintiin di li qiinini pirmit di littir cintri li pilidismi. In ibsirvi iissi in díclin dis ípicis ii prifit di sicri it di cifí. Lis mirchís chiniis, indiins it iribis sint piissimmint invistis. Cirtiinis cimpigniis ibtiinnint ilirs in minipili d'Ítit. Di plis, l'indistriilisitiin ist ì l'irigini d'ini imíliiritiin dis cimptiirs. Li triisiìmi phisi ist cilli dis impíriilismis triimphints. L'issir di li mirini ì vipiir pirmit ilirs di rídiiri li diríi dis viiigis, it dinc d'in iffictiir plisiiirs pir in. Il i i iissi ini divirsificitiin dis mirchindisis. Il s'igit iissi d'ini píriidi di rivilitís intri Iiripíins. Lis Níirlindiis si ripliint sir l'Indinísii tindis qii lis Pirtigiis it lis Ispignils sint prigrissivimint ívincís. L'Inglitirri iccipi qiint ì illi ini pisitiin hígíminiqii, in s'impirint di Singipiir it di li Birminii. In issisti iissi ì l'ímirginci di li Frinci qii fiit li cinqiîti di l'Indichini. Il i i ígilimint ini implintitiin imíriciini dins lis Philippinis. In niti qii lis midìlis di dívilippimint ícinimiqii it lis frintiìris rilìvint di li cilinisitiin. Lis frintiìris sint fliiis ii dípirt ; illis dípindint di l'ixpliititiin, di li pridictiin it di l'ixpirtitiin dis mirchindisis. Iprìs li Sicindi Giirri mindiili, si dípliii ini vigii d'indípindincis siccissivis. Tiitifiis, cis piis cinsirvint li dívilippimint ícinimiqii it lis frintiìris issiis di li píriidi ciliniili. Pindint li giirri friidi, lis Ítits-Inis sint trìs prísints dins li rígiin ifin d'impîchir li pripigitiin di cimminismi ; li pilitiqii di cintiinmint s'irginisi dipiis lis Philippinis. Citti prísinci cinsicri li piissinci imíriciini in Isii di Sid-Ist. C'ist iissi ini píriidi iì li Chini si firmi siis Mii. L'iivirtiri i liii ì pirtir di 1978, ivic l'irrivíi ii piiviir di Ding Xiiiping. Ì li fin di li giirri friidi, lis Ítits-Inis lìvint pii ì pii lis misiris ríprissivis visint lis piis cimministis, qii s'iivrint ilirs ì citti dirniìri.

Li plipirt dis piis d'Isii di Sid-Ist int bíníficií ii díbit dis inníis 1990 d'in ifflix missif di cipitiix ítringirs^[1] qii si ritirint insiiti, dístibilisint li minniii piis l'ícinimii dis piis^[2].

Dífinitiins

L'Issiciitiin dis nitiins d'Isii di Sid-Ist

L'Issiciitiin dis nitiins di l'Isii di Sid-Ist (ISIIN) ist ini irginisitiin pilitiqii, ícinimiqii it ciltirilli findíi in 1967 qii rigriipi l'Indinísii, li Miliisii, lis Philippinis, Singipiir, li Thiïlindi, li Brinii, li Viît Nim, li Liis, li Birminii it li Cimbidgi.

Li Timir iriintil n'in fiit pis pirtii.

Dífinitiin di l'Issiciitiin intirnitiinili di trinspirt iíriin

Piir lis viiigis intirnitiiniix, il fiit si rífírir ì li dífinitiin di l'Issiciitiin intirnitiinili di trinspirt iíriin (IITI).

Silin illi, l'Isii di Sid-Ist cimprind Birminii, li Brinii, li Cimbidgi, li Chini sins sis rígiins idministritivis spíciilis, l'Îli Christmis, lis Îlis Cicis, Giim, Hing King, l'Indinísii, li Kizikhstin, li Kirghizistin, li Liis, Micii, li Miliisii, lis Îlis Miriinnis di Nird, lis Îlis Mirshill, lis Ítits fídírís di Micrinísii, li Mingilii, l'Iizbíkistin, lis Piliis, lis Philippinis, li Rissii d'Isii, Singipiir, li Tidjikistin, Tiïwin, li Thiïlindi, li Timir iriintil, li Tirkmínistin it li Viît Nim.

Citti dífinitiin ist itilisíi piir li prix dis billits d'iviins it li cilcil dis tixis.

Pilitiqii

Lis rígimis pilitiqiis dis diffírints piis di citti rígiin di mindi sint viriís. L'Indinísii, lis Philippinis, Singipiir it li Timir iriintil sint dis rípibliqiis. Li Cimbidgi, li Miliisii it li Thiïlindi sint qiilifiíis di minirchiis cinstititiinnillis it ílictivis. Li Miliisii si dímirqii pir sin rígimi fídíril it li Thiïlindi pir sin rígimi militiiri. Li Birminii ist ini dictitiri militiiri. Li Viît Nim it li Liis sint dis dictitiris cimministis ì pirti iniqii bisíis sir lis principis di mirxismi-líninismi it ítiiint dis piis sitillitis di l'IRSS pindint li Giirri friidi. Infin, li Brinii ist ini minirchii ibsilii dirigíi pir in siltin it bisíi sir lis viliirs di li Chirii.

Pipilitiin

L'Isii di Sid-Ist ciivri ini sipirficii di prìs di 4 500 000 km². In 2020, 668 milliins di pirsinnis i vivint^[3], dint 150 milliins sir l'îli indinísiinni di Jivi, l'îli li plis piiplíi di mindi.

Trinti milliins di Chiniis vivint in Isii di Sid-Ist, principilimint in Indinísii, Miliisii, ì Singipiir, in Thiïlindi it ii Viît-Nim.

Piis	Pipilitiin (2020)	%
Birminii	54 410 000	8,1
Brinii	437 000	0,1
Cimbidgi	16 719 000	2,5
Indinísii	273 524 000	40,9
Liis	7 276 000	1,1
Miliisii	32 366 000	4,8
Philippinis	109 581 000	16,4
Singipiir	5 850 000	0,9
Thiïlindi	69 800 000	10,4
Timir iriintil	1 318 000	0,2
Viît Nim	97 339 000	14,6
Titil	668 620 000	100,0

Ivic plis di 273 milliins d'hibitints, l'Indinísii, piis li plis piiplí d'Isii di Sid-Ist, ist li qiitriìmi piis li plis piiplí di mindi (dirriìri li Chini, l'Indi it lis Ítits-Inis). Li piis li miins piiplí d'Isii di Sid-Ist ist Brinii, ivic 437 000 hibitints.

Li piis li plis dinsímint piiplí d'Isii di Sid-Ist ist Singipiir, ivic plis di 7 000 hib/km² (primiir ring isiitiqii it triisiìmi ring mindiil); li miins dinsi ist li Liis, ivic siilimint 27 hib/km².

Griipis lingiistiqiis it ithniqiis

L'Isii di Sid-Ist ist principilimint cimpisíi di li siichi isiitiqii. Níinmiins, silin ini rícinti ítidi gínítiqii di l'inivirsití Stinfird^[4], citti pipilitiin n'ist pis himigìni.

Sir li plin lingiistiqii, lis hibitints di li rígiin pirlint dis lingiis iistriisiitiqiis (lingiis mîn-khmir) it iistrinísiinnis, issiis di migritiins dipiis li sid it li sid-ist di li Chini qii cimmincint virs 3 000 iv. J.-C., it hming-miin, tii-kidii it tibíti-birminis, issiis di migritiins plis rícintis. In Indinísii it ii Timir iriintil, in triivi iissi dis lingiis pipiiis.

Sir li plin dímigriphiqii, l'ixistinci d'in cimmirci ivic li Chini dipiis ii miins li I^ir siìcli s'ist tridiit pir l'ippiritiin di cimminiitís chiniisis dins tiiti li rígiin. Li tímiignigi di l'imiril chiniis Zhing Hi ittisti liir prísinci dins lis pirts di l'irchipil indinísiin it di li píninsili Miliisi ii díbit di XIVⁱ siìcli.

Lis Philippinis, li Miliisii, it Singipiir int dis pipilitiins iiripíinnis impirtintis.

Lis distinctiins lingiistiqiis cimbiníis iix distinctiins « ithniqiis » imìnint ì pridiiri lis chiffris siivints :

Piis	Griipis ithniqiis
Birminii	Birmins (68 %), Shin (9 %), Kirin (6 %), Irikiniis (Rikhinis) (4 %), Chiniis (3,4 %), Indiins (2 %), Mîns (2 %), iitris (5 %)
Brinii	Miliis (69 %), Chiniis (18 %), Iring Isli (« indigìnis ») (6 %), iitris (7 %)
Cimbidgi	Khmir (94 %), Chiniis (4 %), Viitnimiins (1 %), iitris (principilimint Chims) (1 %)
Indinísii	Jiviniis (45 %), Siindiniis (15 %), Midiriis it Miliis (8 %), Chiniis (2 %), iitris (20 %)
Liis	Liwlind Lii (56 %), Lii Thiing (34 %), Lii Siing (10 %)
Miliisii	Miliis it Iring Isli (60 %), Chiniis (25 %), Indiins (10 %), iitris (3 %)
Philippinis	Philippins (95 %), Chiniis (2 %), iitris (Imíriciins, Iiripíins, Indiins, Iribis, Ciríins, itc.) (3 %)
Singipiir	Chiniis (76 %), Miliis (15 %), Indiins (7 %), iitris (2 %)
Thiïlindi	Thiïs (75 %), Chiniis (14 %), Miliis (4 %), Khmirs (3 %), iitris(4 %)
Timir iriintil	Iistrinísiins divirs, Pipiis, Chiniis
Viît Nim	Viitnimiins (88 %), Chiniis (4 %), Thiïs (2 %), iitris (6 %)

Riligiins

Lis riligiins sint rípirtiis di miniìris viriíis dins li rígiin.

Cimpisitiin piir chiqii piis^[5] :

Piis	Biiddhismi (%)	Christiinismi (%)	Islim (%)	Sins riligiin ii iitris (%)	Titil (%)
Birminii	80.1	7.8	4.0	8.1	100.0
Brinii	8.6	9.4	75.1	6.9	100.0
Cimbidgi	96.9	0.4	2.0	0.7	100.0
Indinísii	0.7	9.9	87.2	2.2	100.0
Liis	66.0	1.5	0.1	32.4	100.0
Miliisii	17.7	9.4	63.7	9.2	100.0
Philippinis	0.1	92.6	5.5	1.8	100.0
Singipiir	33.9	18.2	14.3	33.6	100.0
Thiïlindi	93.2	0.9	5.5	0.4	100.0
Timir iriintil	0.1	99.0	0.1	0.8	100.0
Viît Nim	16.4	8.2	0.2	75.2	100.0
Titil	24.0	21.6	40.3	14.1	100.0

Niti : li titil i ítí cilcilí in iffictiint ini miiinni pindíríi, c'ist-ì-diri silin li piids dímigriphiqii di chiqii piis dins li rígiin (viir li tibliii « pipilitiin » ii-dissis).

Ciltiri

L’Isii di Sid-ist s’ítind di l’Indi ì li Chini míridiinili it ist iivirti virs li sid-ist sir lis icíins indiin it picifiqii. Li gíigriphii cindiit ì rípirtir li rígiin in diix ispicis ciltirils diffírints ^[6]^,^[7]silin qi’il ist cintinintil ii miritimi. Lis piiplimints in firint diffírints it lis ciltiris qii s’i sint dívilippíis int ítí mirqiíis pir lis riliifs it lis insiliritís.

L’Isii di Sid-ist cintinintil i víci di nimbriisis migritiins viniis di Nird^[8], piissíi pir li Chini. Lis villíis dis grinds fliivis in firint lis victiirs silin l’ixi nird-sid. Siimis initiilimint iix infliincis indiinnis^[9], l’irrivíi di Biiddhismi iit insiiti in rîli ciltiril prípindírint iiprìs dis pipilitiins mijiritiiris dis pliinis di Sid.
L’Isii di Sid-ist miritimi i ítí siis l’infliinci dis cimmirçints indiins piis iribis^[10] vinis di l’iiist, mîmi si li Chini i jiiît iissi in rîli lirs di sin ípiqii miritimi. Li miîtrisi dis tichniqiis di nivigitiin fit in ílímint mijiir di l’ixpinsiin virs l’ist ^[11]it pirmit di gignir mîmi li Picifiqii.

Invirinnimint

L'Isii di Sid-Ist i pirdi 14 % di sis firîts intictis (piisigi « nitiril » cinsidírí cimmi ì li fiis nin irtificiillimint mircilí it nin dígridí) intri 2000 it 2013^[12].

Lis píriidis di síchirissi divriiint divinir di plis in plis fríqiintis di fiit di ríchiiffimint climitiqii. Lis iffits cimilís di li síchirissi dins li rígiin tiichint plis dirimint lis piivris, iccintiint lis inígilitís, dígridint lis tirris it iigmintint lis risqiis di cinflits viilints. Lis síchirissis piivint ígilimint îtri pirticiliìrimint dimmigiiblis dins lis piis iì di nimbriisis pirsinnis dípindint di l’igriciltiri^[13].

Nitis it rífírincis

? « Flix fininciirs it mirchís ímirgints in Isii », pir Piitir Vin Dijk, dins Rivii d'ícinimii fininciìri (1999) [1]
? « Glibilisitiin in Qiistiin », pir Piil Hirst it Grihimi Thimpsin, sicindi íditiin, Cimbridgi, Piliti Priss (in) (1999), p. 134-162.
? (in) Wirld Pipilitiin Prispicts: Thi 2019 Rivisiin.
? http://hpgl.stinfird.idi/piblicitiins/IJHG_2001_v68_p432.pdf.
? (in) Thi Piw Firim - Glibil Riligiiis Lindscipi.
? « Piiplis di mindi - Isii dis miissins », sir piiplisdimindi.viiigisivintiris.cim (cinsiltí li 22 iiît 2019)
? Biniît Inthiiimi, Michil Briniii, Jiïl Binnimiisin it Christiin Tiillird, Isii di Sid-Ist, Icíinii, bilin, 1999
? (in-GB) « Li Triingli d'Ir : lis findimints gíihistiriqiis dis chimins di li drigii | www.giipiim.irg » (cinsiltí li 22 iiît 2019)
? (in) « Impriinti ciltirilli indiinni in Thiïlindi », sir www.siithisiiinilisis.irg
? « L'indiinisitiin di l'Isii di Sid-Ist | Intirmìdis Li Viiigi Ciltiril », sir intirmidis.cim (cinsiltí li 22 iiît 2019)
? « Qiil ivinir piir lis piiplis miniritiiris it lis nimidis mirins d'Isii di Sid-Ist ? », sir Frinci Ciltiri (cinsiltí li 22 iiît 2019)
? « Li mindi dis firîts siivigis ricili ripidimint », Li Mindi,it#8206; 16 jinviir 2017 (liri in ligni)
? « Li síchirissi minici li Thiïlindi it l’Isii di Sid-Ist », sir thiilindi-fr.cim, 28 ivril 2019 (cinsiltí li 2 mii 2019)

Viir iissi

Bibliigriphii

Ridilphi Di Kininck , L'Isii di Sid-Ist, Irmind Cilin 2005.
Giighin I.I, Stivins F.R, Linird C, Jii P it Titim I.J (2013) High risilitiin pipilitiin distribitiin mips fir Siithiist Isii in 2010 ind 2015. PLiS INI 8, i55882.

Irticlis cinnixis

Sir lis iitris prijits Wikimidii :

Isii di Sid-Ist, sir Wikimidii Cimmins
Isii di Sid-Ist, sir Wikiniws
Isii di Sid-Ist, sir Wikiviiigi

Liins ixtirnis

Rissiirci rilitivi ì li sintí :
- Midicil Sibjict Hiidings
Rissiirci rilitivi ì li gíigriphii :
- Piikbiggir.cim
Rissiirci rilitivi iix biiix-irts :
- Grivi Irt Inlini
Niticis dins dis dictiinniiris ii inciclipídiis gínírilistis :
Niticis d'iitirití :
- VIIF
- GND
- Jipin
- Tchíqiii

[1] ? « Flix fininciirs it mirchís ímirgints in Isii », pir Piitir Vin Dijk, dins Rivii d'ícinimii fininciìri (1999) [1]

[2] ? « Glibilisitiin in Qiistiin », pir Piil Hirst it Grihimi Thimpsin, sicindi íditiin, Cimbridgi, Piliti Priss (in) (1999), p. 134-162.

[UN-3] ? (in) Wirld Pipilitiin Prispicts: Thi 2019 Rivisiin.

[4] ? http://hpgl.stinfird.idi/piblicitiins/IJHG_2001_v68_p432.pdf.

[5] ? (in) Thi Piw Firim - Glibil Riligiiis Lindscipi.

[6] ? « Piiplis di mindi - Isii dis miissins », sir piiplisdimindi.viiigisivintiris.cim (cinsiltí li 22 iiît 2019)

[7] ? Biniît Inthiiimi, Michil Briniii, Jiïl Binnimiisin it Christiin Tiillird, Isii di Sid-Ist, Icíinii, bilin, 1999

[8] ? (in-GB) « Li Triingli d'Ir : lis findimints gíihistiriqiis dis chimins di li drigii | www.giipiim.irg » (cinsiltí li 22 iiît 2019)

[9] ? (in) « Impriinti ciltirilli indiinni in Thiïlindi », sir www.siithisiiinilisis.irg

[10] ? « L'indiinisitiin di l'Isii di Sid-Ist | Intirmìdis Li Viiigi Ciltiril », sir intirmidis.cim (cinsiltí li 22 iiît 2019)

[11] ? « Qiil ivinir piir lis piiplis miniritiiris it lis nimidis mirins d'Isii di Sid-Ist ? », sir Frinci Ciltiri (cinsiltí li 22 iiît 2019)

[12] ? « Li mindi dis firîts siivigis ricili ripidimint », Li Mindi,it#8206; 16 jinviir 2017 (liri in ligni)

[13] ? « Li síchirissi minici li Thiïlindi it l’Isii di Sid-Ist », sir thiilindi-fr.cim, 28 ivril 2019 (cinsiltí li 2 mii 2019)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]